«شاخص جهانی نوآوری» درباره ایران چه می‌گوید؟
یادداشت شماره چهار از مجموعه یادداشت های شاخص ملی توسعه
نویسنده:
دکتر الهه شعبانی
پژوهشگر پویش فکری توسعه
چرا نوآوری اهمیت دارد؟ یا به عبارت دیگر، چرا جوامع، اقتصادها، کسب و کارها، و افراد به بکارگیری خلاقیت احتیاج دارند؟ در پاسخ ساده به این سوالات باید گفت: ما محکوم به خلاقانه اندیشیدن و نوآورانه عمل کردن هستیم! خلاقیت و نوآوری برای پیشرفت و توسعه ضروری هستند. برای حل مشکلات زندگی شخصی، برای بهبود کسب و کار، برای بقا و رقابت در بازار، برای اصلاح سیاست های کلان غلط، برای بهبود آموزش کودکان و نیروی کار…ما ناگزیر از بکارگیری خلاقیت هستیم.
نوآوری در محیط اقتصادی به معنی به کار گیری ایده‌ای جدید جهت بهبود کالاها و خدمات قبلی یا عرضه کالاها و خدمات جدید، بهبود در شیوه های تولید، و بازاریابی است. نوآوری می‌تواند نتیجه برنامه ریزی های آگاهانه یا واکنشی به محدودیت ها باشد. همانگونه که شیوع همه گیری کرونا باعث شکل‌گیری نوآوری های فراوانی در حوزه های مختلف آموزش، بازاریابی و فروش، تبلیغات و حتی سبک زندگی فردی شد. رشد استارتاپ‌ها و همینطور اهمیت ساخت واکسن و داروی کرونا مصادیق اصلی اهمیت نوآوری برای کشورها به عنوان ابزار کسب قدرت در عصر کرونا هستند.
“شاخص جهانی نوآوری[۱]” اخیرا برای سیزدهمین سال متوالی کشورها را بر اساس توان نوآوری‌شان ارزیابی و رتبه بندی کرده‌است. این شاخص عوامل اثرگذار بر نوآوری یا دروندادهای نوآوری را محیط سیاسی و قانونگذاری، محیط کسب و کار، آموزش و تحقیق و زیرساخت های اطلاعات و ارتباطات، و پیشرفتگی بازار و محیط کسب و کار می‌داند؛ و تولید کالاها و خدمات خلاقانه سنتی و مدرن را بروندادها یا خروجی های نوآوری محسوب می‌کند.
در تازه ترین گزارش این شاخص، ایران در میان ۱۳۱ کشور یک رتبه پایین تر از عربستان سعودی و یک رتبه بالاتر از کلمبیا در پله ۶۷ قرار گرفته است. چنانچه عملکرد ایران را در مقایسه با دیگر کشورها در نظر بگیریم رتبه ۶۷ ایران در این شاخص (که البته سقوط ۵ پله ای نسبت به سال ۲۰۱۹ را نشان می دهد)؛ مدیون عملکرد ایران در زیرشاخص های سرمایه انسانی (آموزش) و تحقیق، تولید محصولات خلاقانه (محصولات سرگرمی، چاپ و انتشار، محصولات اینترنتی، نشان های تجاری و …) و محصولات علمی و تکنولوژیکی (ثبت اختراعات، همکاری‌های بین‌المللی علمی و …) است و عامل اصلی که مانع از آن شده که ایران حداقل در مجموع ۵۰ کشور اول این رتبه بندی قرار بگیرد عدم حمایت نهادهای سیاسی و اقتصادی از نوآوری است. درحالیکه ایران در منطقه آسیای میانه و جنوبی پس از هند در رتبه دوم قرار گرفته اما در گروه درآمدی ایران یعنی گروه کشورهای با درآمد متوسط بالا، ایران جایگاه ۱۹ را به خود اختصاص می‌دهد که این جایگاه متناسب با درآمد ایران نیست.
در این رتبه‌بندی سه کشور سوئیس، سوئد و امریکا صدرنشین جدول هستند و یمن، گینه و میانمار در قعر جدول قرار گرفته اند. همچنین آمریکا، انگلیس و چین کشورهای برتر از نظر کیفیت دانشگاهها برآورده شده‌اند و سه کشور آمریکا، چین و ژاپن مالک بیشترین ارزش مربوط به نشان های تجاری جهانی (برندها) هستند.
اما اهمیت نوآوری برای کشورها در چیست؟ این شاخص بر این باور است که نوآوری چنانچه با کیفیت همراه باشد منجر به رشد و توسعه اقتصادی کشورها می‌شود. نه تنها اقتصادهای در حال ظهور که کشورهای توسعه‌یافته نیز ناگزیر از توجه به نوآوری به عنوان عامل رشد اقتصادی هستند. دقیق تر بگوییم: بین توسعه اقتصاد و نوآور بودن کشورها رابطه دوسویه وجود دارد. هرچه اقتصادی پیشرفته تر، نوآورتر؛ و هر چه نوآوری بیشتر، اقتصاد توسعه یافته تر! از همین روی لازم است سیاست‌گذاران به زیرساخت‌های لازم برای ایجاد انگیزه جهت نوآوری توجه کنند و از یافته‌های این شاخص جهت سیاست‌گذاری در جهت بهبود خروجی‌های بلند‌مدت رشد اقتصادی، تولید بهتر، و رشد اشتغال استفاده کنند. نوآوری بدون تردید ابزاری برای جذب کشورها در بازار جهانی و همکاری های علمی و صنعتی بین المللی است.
تجربه چهار کشور چین، هند، ویتنام و فیلیپین به عنوان کشورهایی که بیشترین رشد را در شاخص نوآوری رقم زده‌اند نشان می دهد که چگونه نوآوری می تواند به مثابه نردبانی برای رشد اقتصادی عمل کند.
حال سوالی که مطرح می شود این است که آیا بین رشد نوآوری و رشد تولید ناخالص داخلی رابطه وجود دارد؟ در نمودار زیر این ارتباط مشاهده می‌شود.
همانطور در نمودار فوق مشخص است بهبود شاخص نوآوری در کشورها با بهبود تولید ناخالص داخلی آنها رابطه مثبت دارد. نقطه قرمز رنگ در نمودار جایگاه ایران را نشان می‌دهد. البته باید توجه داشت که در کشورهای نفتی نوسانات قیمت نفت هم می‌تواند نقش مهمی را در تغییرات تولید ناخالص داخلی بازی کند و افزایش تولید در آنها اغلب ناشی از فروش نفت خام خواهد بود و نه لزوماً ارتقای نوآوری.
دیدگاهتان را بنویسید