آخرین مطالب

دموکراسی در سرتاسر جهان در سال ۲۰۲۱

ترجمه و تدوین: دکتر زهره رضاپور (پژوهشگر پویش فکری توسعه)

مؤسسه تنوع دموکراسی با استفاده از رویکردی منحصر‌به‌فرد و یک روش‌شناسی پیشرفته به‌طورِ‌سالانه گزارشی در‌مورد اندازه‌گیری دموکراسی ارائه می‌کند و صدها ویژگی مختلف دموکراسی را با استفاده از بیش از ۳۰ میلیون داده می‌سنجد. این گزارش راه‌های جدیدی را برای مطالعه ماهیت، علل و پیامدهای دموکراسی ارائه می‌دهد. در این گزارش کشورها در ۴ دسته لیبرال دموکراسی‌ها، دموکراسی‌های انتخاباتی، خودکامگی‌های انتخاباتی و خودکامگی‌های بسته قرار می‌گیرند و شاخص‌هایی نظیر رهایی از شکنجه، نظارت اجرایی، استقلال دادگاه عالی، آزادی رسانه‌های انتقادی، مدیریت دولتی سخت‌گیرانه و بی‌طرف، قوانین شفاف با رویه اجرایی قابل پیش‌بینی، تعصب رسانه‌ای، آزادی بیان برای مردان، آزادی بیان برای زنان، خودسانسوری رسانه‌ای، آزادی بیان علمی و فرهنگی، آزار و اذیت خبرنگاران، احترام به استدلال‌های متقابل، سانسور دولتی رسانه‌ها، سرکوب و… را اندازه‌گیری می‌کند. گزارش‌های مربوط به این مؤسسه می‌تواند تصویری بسیار مفید از منظر شاخص‌های مختلف دموکراسی و اجزاء آن ارائه دهد. در ادامه برخی از نکات مهم گزارش اخیر (۲۰۲۲) مؤسسه تنوع دموکراسی را مرور خواهیم کرد.

افول دموکراسی و رواج دیکتاتوری در جهان

سطحی از دموکراسی که به‌طورِ‌متوسط شهروندان در سراسر جهان در سال ۲۰۲۱ از آن برخوردار بودند، به سطح سال ۱۹۸۹ کاهش یافته است. به‌عبارتِ‌دیگر، پیشرفت‌های دموکراتیکی که در طول ۳۰ سال گذشته ایجاد شده بود، در‌حال‌حاضر از بین رفته‌اند. لیبرال دموکراسی که در سال ۲۰۱۲ با ۴۲ کشور به اوج خود رسیده بود، اکنون به پایین‌ترین سطح خود در بیش از ۲۵ سال گذشته رسیده است؛ یعنی حضور در ۳۴ کشور که تنها ۱۳ درصد از جمعیت جهان را در خود جای داده است. افول دموکراسی به‌ویژه در آسیا و اقیانوسیه، اروپای شرقی و آسیای مرکزی و همچنین در بخش‌هایی از آمریکای لاتین و دریای کارائیب مشهود است.

در‌عوض دیکتاتوری‌ها در حال افزایش هستند و ۷۰ درصد از جمعیت جهان (۵.۴ میلیارد نفر) را شامل می‌شوند؛ ۴۴ درصد از آنها در دسته خودکامگی انتخاباتی قرار می‌گیرند که رایج‌ترین نظام است و ۲۶ درصد در دسته حکومت‌های خودکامه بسته قرار دارند. سال ۲۰۲۱ رکورددار بیشترین تعداد کشورهایی است که در ۵۰ سال گذشته خودکامه شده‌اند؛ ۳۳ کشور که ۳۶ درصد از جمعیت جهان (۲.۸ میلیارد نفر) را در‌بر می‌گیرند.

افزایش تعداد حکومت‌های استبدادی یا خودکامگی بسته (از ۲۵ کشور به ۳۰ مورد با ۲۶ درصد جمعیت جهان) به تغییر ماهیت خودکامگی کمک کرده است. آسیا-اقیانوسیه منطقه‌ای است که بیشترین سهم از جمعیت آن در حکومت‌های خودکامگی بسته زندگی می‌کنند که دلیل این امر عمدتاً جمعیت بالای چین است. منطقه خاورمیانه و شمال افریقا (MENA) دومین منطقه‌ای است که بیشترین سهم از جمعیت ساکن در دیکتاتوری‌ها را داراست. در سال ۲۰۱۱، فقط ۵ کشور بودند که آزادی بیان آنها توسط دولت‌ها محدود شده بود ولی در سال ۲۰۲۱ این آمار به ۳۵ کشور رسیده است. از ۳۳ کشور خودکامه، وضعیت سرکوب جامعه مدنی در ۲۲ کشور و سانسور رسانه‌ها در ۲۱ کشور بدتر شده است. احترام به استدلال‌های متقابل در ۱۹ کشور خودکامه کاهش یافته است که اینها همگی نشانه‌هایی از تغییر ماهیت خودکامگی هستند. قطبی‌شدن که یکی دیگر از نشانه‌های تغییر ماهیت خودکامگی است، در ۴۰ کشور به سطح سمی رسیده است. سطح سمی برای قطبی‌شدن به پیروزی‌های انتخاباتی رهبران ضد کثرت‌گرا و توانمندسازی برنامه‌های خودکامه آنها کمک می‌کند. همچنین دولت‌ها به‌طور فزآینده‌ای از اطلاعات غلط برای شکل‌دادن به افکار داخلی و بین‌المللی استفاده می‌کنند. منطقه MENA دارای بالاترین و بیشترین سطح اطلاعات نادرست دولتی است.

«اپیدمی کودتا» در سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که اقدامات جسورانه‌تری از سوی خودکامگان در حال رواج است. استبدادهای بسته به‌صورت چشمگیری، در حال افزایش هستند. این یک تحول جدید در«موج سوم خودکامگی» است که در سال ۲۰۲۱ نسبت به سال‌های گذشته بارزتر شده است. از دهه ۱۹۷۰ تعداد دیکتاتوری‌ها رو به کاهش بوده است و پایین‌ترین رکورد آن با ۲۰ حکومت استبدادی بسته مربوط به سال ۲۰۱۲ می‌شد، اما این تعداد در سال ۲۰۲۱، به ۳۰ کشور افزایش یافته است. تنها در سال گذشته، پنج کشور به وضعیت خودکامگی بسته بازگشتند. این امر یکی دیگر از نشانه‌های تغییر ماهیت خودکامگی و افزایش زیاد در تعداد کودتاها است. ۵ کودتای نظامی و یک خود‌کودتا۱ فقط در سال ۲۰۲۱، رکورد قرن بیست‌و‌یکم را شکسته است و فاصله‌ زیادی با میانگین ۱.۲ کودتا در سال دارد (که میانگین قرن جدید است). این کودتاها منجر به ۴ حکومت بسته جدید در چاد، گینه، مالی و میانمار و تسلط طالبان در افغانستان شده است.

دستِ‌کم در‌مورد ۶ کشور از ۱۰ کشور ایجادکنندهٔ خودکامگی (برزیل، مجارستان، هند، لهستان، صربستان و ترکیه)، این احزاب ضدکثرت‌گرایی بودند که این کشورها را به خودکامگی هدایت کرده‌اند و دموکراسی در ۷ مورد از این کشورها در دهه گذشته شکست خورده است. در این بین، اتحادیه اروپا نیز از موج خودکامگی مصون نبوده است؛ ۶ کشور از ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا (۲۰ درصد از اعضا) و سه همسایه شرقی اتحادیه اروپا نیز در حال خودکامه‌شدن هستند.

از سوی دیگر، از سال ۱۹۷۸ تاکنون در ۱۵ کشور (۳ درصد جمعیت جهان) دموکراسی ایجاد شده است. در سراسر دنیا، بالاترین میانگین پیشرفت در کشورهای ایجادکننده دموکراسی، در بحث انتخابات بوده است. در آمریکای لاتین و دریای کارائیب، کشورهای ایجادکننده دموکراسی بیشترین پیشرفت را در محدودیت‌های قضایی قوه مجریه داشتند که باعث شده رهبران نسبت به یک دهه قبل پاسخگوتر باشند. در میان ۱۰ کشور برتر ایجادکننده دموکراسی‌، ۶ کشور قبلاً خودکامه بودند که در سال ۲۰۲۱ از دموکراسی برخوردار شدند. اما تعداد کمی از این کشورها به پیشرفت بیشتر خود ادامه می‌دهند. در ادامه نقشه جهانی وضعیت دموکراسی در سال ۲۰۲۱ را مشاهده می‌کنید.

همان‌طور که در نقشه نیز مشاهده می‌شود، در جنوب صحرای آفریقا، تنها دو مورد لیبرال دموکراسی وجود دارد: بوتسوانا و سیشل. به‌همین‌ترتیب، تنها دو دموکراسی لیبرال در اروپای شرقی و آسیای مرکزی وجود دارد: استونی و لتونی که این کشورها به‌دلیل جمعیت کم خود، به سختی در نقشه قابل مشاهده هستند. دو کشور ارمنستان و بولیوی در سال ۲۰۲۱ از دسته خودکامگی انتخاباتی به دموکراسی انتخاباتی ارتقا داشتند. اما چهار کشور نیز طی سال گذشته از لیبرال دموکراسی به دموکراسی انتخاباتی تنزل یافتند: اتریش، غنا، پرتغال، و ترینیداد و توباگو.

وضعیت ایران در شاخص دموکراسی

رتبه ایران در شاخص دموکراسی، درسال ۲۰۲۱، نسبت به سال‌های قبل تغییر چندانی نداشته است. در جدول زیر امتیاز و رتبه کشور در شاخص لیبرال دموکراسی و سایر شاخص‌های مؤلفه آن در بین ۱۷۹ کشور قابل مشاهده است.

ایران در شاخص لیبرال دموکراسی رتبه ۱۴۲ و در شاخص دموکراسی انتخاباتی رتبه ۱۵۹ را دارد که حاکی از وضعیت بد ایران در این رتبه‌بندی است و از این‌رو ایران در دسته کشورهای خودکامه انتخاباتی قرار گرفته است که البته طبق این گزارش، با در‌نظر‌گرفتن عدم‌قطعیت‌های موجود در ساختار سیاسی و آینده آن، می‌تواند در دسته پایین‌تر (یعنی، خودکامه بسته) قرار گیرد. همچنین ایران در زیرشاخص مشارکت، بدترین وضعیت در بین شاخص‌های دموکراسی را دارد و از بین ۱۷۹ کشور، رتبه ۱۷۰ را کسب کرده است. زیرشاخص مشارکت چهار جنبه مهم مشارکت شهروندان را در نظر می‌گیرد: سازمان‌های جامعه مدنی، سازوکار‌های دموکراسی مستقیم و مشارکت و نمایندگی از طریق دولت‌های محلی و منطقه‌ای. این اصل بر مشارکت فعال شهروندان در تمامی فرآیندهای سیاسی اعم از انتخاباتی و غیرانتخابی تأکید دارد که از منظر این گزارش ایران عملکرد بسیار بدی را در این زمینه داشته است. البته در بقیه زیرشاخص‌های دموکراسی نیز وضعیت خوبی را برای ایران شاهد نیستیم و با بروز وقایع اخیر نیز وضعیت شاخص‌ها در سال آینده با تغییرات جدی مواجه خواهد شد و احتمالاً وضعیت بدتری را در رتبه هر زیر‌شاخص و شاخص کل دموکراسی ایران شاهد باشیم.