شاخص توسعه گردشگری و سفر
بازسازی آینده‌ای پایدار و مقاوم برای بخش گردشگری در جهان
ترجمه و تدوین: دکتر مرتضی درخشان (پژوهشگر پویش فکری توسعه)
شاخص توسعه گردشگری و سفر (TTDI)، ۲۰۲۲ شاخص جدیدی است که مجمع جهانی اقتصاد از تحولات پانزده‌ساله در شاخص رقابت‌پذیری گردشگری و سفر (TTCI) به‌دست آورده و ارائه کرده است. این شاخص می‌تواند وضعیت سفرهای بین‌المللی و به‌طور‌کلی جابه‌جایی‌هایی که در جهان در حال انجام است را نمایش دهد و به سیاست‌گذاران کمک کند تا از این شاخص به‌عنوان ابزاری برای توسعه آینده بخش گردشگری خود استفاده کنند. شاخص توسعه گردشگری و سفر می‌تواند ریسک‌های آینده را برای این بخش پیش‌بینی نماید و راهنمایی برای سرمایه‌گذاری در این بخش و تصمیمات مرتبط با آن باشد.
دنیا‌گیری کرونا چالش بسیار بزرگی در بخش گردشگری جهانی ایجاد کرد و بسیاری از کسب‌و‌کارها را در این بخش تا مرز نابودی کشاند و زندگی و رفاه ده‌ها میلیون کارمند بخش گردشگری و یا بخش‌های اقتصادی وابسته به آن را تحت تأثیر قرار داد. همچنین در کنار کرونا، جنگ اکراین نیز به‌عنوان پدیده‌ای غیر‌قابل پیش‌بینی بر اختلال‌های اقتصادی در رویه‌های موجود و ریسک و بی‌ثباتی بخش گردشگری جهانی اثر گذاشته است. حالا که پس از مدتی بخش گردشگری جهانی در حال بازسازی خود است، یادگیری از بحران‌های اخیر و چالش‌های آن اهمیت بالایی دارد تا بتوانیم آینده‌ای پایدار در بخش گردشگری فراهم کنیم که در برابر نوسانات و چالش‌های بعدی مقاوم‌تر عمل کند.
شاخص جدید توسعه گردشگری و سفر (TTDI) در دسته‌بندی جدیدی از شاخص‌ها تولید شده و همچنین شامل شاخص‌های جدیدی است که می‌تواند پایداری و تاب‌آوری بخش گردشگری را نیز نشان دهد. متغیرهای جدیدی که شرایط و تاب‌آوری اجتماعی-اقتصادی را نمایش می‌دهد، یا تأثیرات و فشار تقاضا در عملکرد بخش گردشگری را نشان می‌دهد از جمله این تغییرات هستند. در هر حال شاخص جدید شامل ۵ زیرشاخص، ۱۷ محور و ۱۱۲ نماگر هستند که بدنه این شاخص را تشکیل می‌دهند.
نتایج محاسبه شاخص توسعه گردشگری و سفر نشان می‌دهد شاخص گردشگری و سفر از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ به‌طور‌میانگین فقط ۰.۱ درصد رشد داشته است (نمرات بین ۱ تا ۷ قرار دارند). در این بین، ۳۹ کشور بالای یک درصد در شاخص توسعه گردشگری رشد کرده‌اند و ۵۱ کشور کمتر از یک درصد رشد و یا تنزل داشته‌اند و ۲۷ درصد هم بالای یک درصد تنزل کرده‌اند.
در رتبه‌بندی شاخص توسعه گردشگری و سفر، کشور ژاپن در رتبه اول قرار دارد و از همین منطقه استرالیا و سنگاپور هم در میان ده کشور برتر قرار گرفتند که به‌ترتیب رتبه‌های هفتم و نهم را به خود اختصاص داده‌اند. آمریکا نیز رتبه دوم را دارد و اسپانیا، فرانسه، آلمان و سوئیس در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. ایتالیا امسال به جمع ۱۰ کشور برتر پیوسته و از رتبه ۱۲ در سال ۲۰۱۹ به رتبه ۱۰ در سال ۲۰۲۱ رسیده است. البته کانادا از رتبه دهم به رتبه ۱۳ سقوط کرده و از ده رتبه برتر جهانی خارج شده است. بیشترین رشد را ویتنام در این شاخص در طول دو سال تجربه کرده که ۴.۷ درصد رشد کرده است و توانسته ۸ رتبه بهبود یابد. از سوی دیگر مالزی بیشترین تنزل را تجربه کرده و ۳ درصد کاهش یافته و به‌لحاظ رتبه از ۲۹ جهانی به رتبه ۳۸ رسیده است. متأسفانه در شاخص جدید توسعه گردشگری، کشور ایران محاسبه نشده و داده‌های آن موجود نبوده است.
یافته‌های اصلی این گزارش:
نیاز برای توسعه بخش گردشگری در دنیای امروز به بیشترین حد خود رسیده است. بخش گردشگری یکی از محرک‌های اصلی توسعه اقتصادی و توسعه روابط بین‌المللی است و بسیاری از کسب‌و‌کارها نسبت به تغییرات آن آسیب‌پذیر هستند. احیای بخش گردشگری در دنیای امروز می‌تواند به بازسازی بخش بزرگی از کسب‌و‌کارها کمک کند و به توسعه اقتصادی منجر شود.
بخش گردشگری در فرآیند بازسازی خود نیاز به تطبیق با شرایط جدید دارد و باید از فرصت‌های خلق‌شده بهترین استفاده را بکند. در طول چند سال گذشته تغییراتی ایجاد شده که فرصت‌های جدیدی را پیش روی اقتصاد باز کرده است. مثلاً افزایش سفرهای داخلی و طبیعت‌محور، افزایش ظرفیت‌های دیجیتالی و سفرهای فرهنگی اوقات فراغت و موارد مشابه را می‌توان به‌عنوان شرایط جدیدی دانست که بخش گردشگری باید با آنها تطبیق یابد.
در فرآیند بازسازی باید دقت کرد که راهبردهای توسعه بخش گردشگری شرایط پایدار‌تر و تاب‌آورتری را برای این بخش فراهم کند. درگیری با ریسک‌های قبلی و پویایی تقاضا و یا تحولات بازار گردشگری درس‌هایی برای فعالان این بخش و سیاست‌گذاران به همراه داشته که باید از آنها در فرآیند توسعه جدید استفاده کرده و بخشی با‌ثبات‌تر و پایدار‌تر را ایجاد کنند.
آنچه در این گزارش توجه را به خود جلب می‌کند این است که کشورهایی که در طول سال‌های اخیر امنیت و صلح داخلی و همچنین روابط فراگیر بین المللی خود را با همه کشورهای جهان بهبود بخشند توانسته‌اند رشد قابل توجهی در بخش گردشگری و سفر خود مشاهده کنند. توسعه بخش گردشگری اگر در اولویت سیاست‌گذاری یک کشور قرار بگیرد، به‌هیچ‌وجه به سایر سیاست‌های تنش‌زا با سایر کشورهای جهان قابل جمع نیست. نکته بسیار مهم در این بخش این است که اگر روابط یک کشور تنها با چند کشور محدود نیز با مشکل مواجه شده و تنش در بین آنها ایجاد شود، بر روی کل گردشگری آنها تأثیر منفی می‌گذارد و سفرها حتی از کشورهایی که روابط سیاسی و اقتصادی مناسبی با آنها وجود دارد نیز کاهش می‌یابد. بنابراین برای توسعه بخش گردشگری باید به‌طور‌کلی روابط خارجی را بسیار صلح‌آمیز، با‌ثبات و کم‌ریسک کرد.
یکی از مهم‌ترین یافته‌های این گزارش این است که دیجیتالی‌شدن کشورها و آمادگی زیرساخت‌های ICT برای ارتباطات بین‌المللی و کیفیت اینترنت تأثیر بسیار زیادی در روند آینده توسعه بخش گردشگری در کشورها خواهد گذاشت. در واقع یکی از تغییراتی که بخش گردشگری جدید باید خود را به‌سرعت با آن تطبیق دهد دیجیتالی‌شدن این صنعت است. در گزارش اشاره می‌شود «موفقیت همه تلاش‌ها در جهت توسعه بخش گردشگری به‌طور اهرمی وابسته به فرآیند دیجیتالی‌شدن است. خدمات ارائه‌شده دیجیتالی توسط آژانس‌های آنلاین سفر (OTA)، ثبت سفرها به‌صورت آنلاین، امکان پرداخت آنلاین در سایر کشورها، خدمات تلفن همراه برای مسافران سایر کشورها، امکان استفاده از پلتفرم‌های بین‌المللی و تسهیل و تنوع انتخاب مقصد سفر برای افراد از مهم‌ترین نمونه‌های دیجیتالی‌شدن فرآیند‌ها در بخش گردشگری است».
در نهایت باید گفت اگر سیاست‌گذاران ایران در عمل به توسعه بخش گردشگری اهتمام دارند، باید آن را در اولویت قرار دهند و تمام سیاست‌‌گذاری‌های دیگر در راستای تقویت این بخش صورت گیرد. متأسفانه اگر یافته‌های اصلی گزارش شاخص گردشگری و سفر را مرور کنیم به‌سادگی در‌خواهیم یافت که نه در روابط بین‌الملل، نه در توسعه و تسهیل ارتباطات دیجیتالی بین‌الملل، نه در بهبود روابط و کاهش تنش‌ها با جهان، نه در امکان پرداخت آنلاین برای سایر کشورها و… گام‌های مؤثری برداشته نمی‌شود و طبق یافته‌های این گزارش با رویه فعلی ایران آینده چندان روشنی برای بخش گردشگری قابل پیش‌بینی نیست.
دیدگاهتان را بنویسید