آخرین مطالب

واقعا ایران چگونه باید توسعه یابد؟  

انسان موجودی تاریخی است و حفظ و پاسداشت این تاریخ باعث می‌شود آنچه در ناخودآگاه یک جامعه رفتارهای اقتصادی و اجتماعی را شکل می‌دهد، خودآگاه شود و بتواند چراغ راهی برای آینده ایجاد کند. متاسفانه «تاریخ توسعه» در ایران به شدت مورد غفلت قرار می‌گیرد و همین باعث می‌شود آینده نگری و پیش‌بینی مسیر آینده نیز مشکل‌تر شود.  تاریخ اندیشه توسعه و تاریخ وقایع توسعه دو حلقه مهم از زنجیره دانش توسعه هستند که باید روی آن تمرکز کرد و گذشته جامعه از ضمیر ناخودآگاه جامعه ایران، به بخش خود‌آگاه تبدیل کرد.  

کتاب اخیر پویش فکری توسعه تالیف پژوهشگر پرتلاش توسعه، آقای رضامجیدزاده نیز با عنوان «خاستگاه تاریخی اندیشه توسعه» با همین منظور شروع شده و در یک فرایند چهار ساله بالاخره به لباس انتشار بر تن کرد. 

در این کتاب سوال ابتدایی این است که انسان از چه زمانی به مفاهیمی همچون پیشرفت، توسعه و خوشبختی اندیشیده است؟ انسان پیشامدرن چه تصوری از تغییر اجتماعی داشت؟ چه چیزی را سعادت می‌دانست؟ البته این پرسش‌ها، موضوع اصلی کتاب حاضر نیست، بلکه به مثابه مقدمه‌ای برای ورود به مفهوم توسعه و نظریات پیرامون آن است. داشتن درکی کلی و مقدماتی، از چگونگی پیدایش مفاهیم مشابه توسعه در زمان‌های گذشته، یعنی مفاهیمی نظیر سعادت، آرمانشهر، پیشرفت، رشد یا آبادانی به درک تحولات منجر به ظهور مفهوم توسعه و چگونگی اندیشیدن به آن است. 

انسان نخستین با داستان‌سرایی به رمزگشایی از جهان پیرامون و کاشت بذرهای اولیه اندیشه‌های توسعه‌گون پرداخت. داستان‌سرایی در دو دوره نخست، حالتی توصیفی و اثباتی از جهان پیرامون دارد و مفاهیم پایه ذهن درباره چیستی جهان را شکل می‌دهد. بخشی از این داستان‌ها به رابطه انسان و طبیعت اختصاص داشت و بخشی دیگر به رابطه انسان با انسان می‌پرداخت. در خلال این داستان‌سرایی، طرح‌واره‌های ذهنی و کدهای فرهنگی-‌رفتاری از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شد.  

ریچارد داوکینز (۱۹۸۹) این کدها را مِم (meme) می‌نامد. مِم به‌معنای ایده‌ها، رفتارها یا سبکی است که به‌صورت تقلید از یک شخص به شخص دیگر انتقال می‌یابد. اودیسه یونانی، قاطینای آشوری، گیلگمش سومری و رستم ایرانی، به‌تعبیر روان‌شناسانی مانند فروید و یونگ، ناخودآگاه جمعی جوامع باستانی هستند، که نقل آنها، عکس برخی از داستان‌ها و افسانه‌ها، فقط کارکرد سرگرمی ندارد، بلکه تصویری از چالش‌های پیشِ روی انسان در رویارویی با طبیعت و انسان‌های دیگر، فلسفه زندگی و مقصد آن و همچنین ارزش‌ها را ارائه می‌دهد. این کهن‌الگوها شامل هر دو جنبه الگوی نگرش به جهان و کنش هستند.  

داستان چوپان دروغگو، نمونه‌ای باستانی از مسئله مدرن کارگزار-کارفرما و کژمنشی (مخاطره اخلاقی) است. یا افسانه گیلگمش، اهمیت کنترل زور توسط زوری همسنگ را نشان می‌دهد. گیلگمش فقط وقتی با موجودی پرقدرت مانند خودش (انکیدو) دوست شد، از میزان قساوت خود کاست. 

کتاب خاستگاه تاریخی اندیشه توسعه، فقط تاریخ بشر را مرور نمی‌کند، بلکه سیری در تاریخ اندیشه‌های توسعه‌گون انجام می‌دهد. کتاب به چهار بخش اساسی تقسیم شده است. بخش اول به شرح محرک‌های اولیه اندیشیدن به مفهوم توسعه اختصاص دارد. در بخش دوم، اندیشه توسعه‌گون در دوران باستان، بررسی می‌شود. بخش سوم، نقطه عطف رنسانس و مسیر تحولات آن تا زمان تولد رسمی مفهوم توسعه در دهه ۱۹۵۰ میلادی را تشریح می‌کند. بخش چهارم یا پایانی نیز به اندیشه توسعه در عصر تجددخواهی ایرانیان می‌پردازد و فراروایتی از نظریه‌پردازان ایرانی توسعه را ارائه می‌دهد. 

بخش‌های زیادی از این که با داستان‌های اساطیر باستانی در هم آمیخته شده است و وجه توسعه و تجدد و چالش‌ها و حل آنها را مرور می‌کند، با قلمی جذاب و البته علمی میتواند شما را با تاریخ درون خودتان آشنا کند. مطالعه این کتاب را حتما توصیه می‌کنیم. به امید خودآگاهی مسیر تاریخی توسعه در جامعه ایران. 

 برای سفارش اینترنتی کتاب «خاستگاه تاریخی اندیشه توسعه» کلیک کنید.