آخرین مطالب

علی عباسی، پژوهشگر افتخاری پویش فکری توسعه

مقدمه:

این یادداشت به بررسی نقش سواد آینده‌نگری (Futures Literacy) در حمایت از افراد دارای معلولیت می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه این مهارت با تقویت توانایی جوامع در تصور آینده‌های متنوع، می‌تواند به ایجاد سیاست‌ها، فناوری‌ها و چشم‌اندازهایی فراگیر و دسترسی‌پذیر کمک کند. همچنین، بر ضرورت ادغام این رویکرد در برنامه‌ریزی‌ها و تلاش‌های حقوق معلولیت برای دستیابی به جوامعی عادلانه‌تر تأکید می‌کند.

سواد آینده‌نگری (Futures Literacy) یا FL چارچوب و مهارتی است که یونسکو برای تقویت توانایی تصور آینده‌های متنوع و ممکن به‌منظور بهبود تصمیم‌گیری در زمان حال معرفی کرده است. این مفهوم به پیش‌بینی آینده نمی‌پردازد، بلکه افراد را به انعطاف‌پذیری شناختی و خلاقیتی مجهز می‌کند که برای کاوش در آینده‌های جایگزین ضروری است. سواد آینده‌نگری افراد را تشویق می‌کند که فرضیات خود را زیر سؤال ببرند و پیچیدگی سناریوهای مختلف آینده را درک کنند؛ به این ترتیب آن‌ها را توانمند می‌سازد تا با نوآوری و مؤثرتر به عدم‌قطعیت‌ها و تغییرات پاسخ دهند. با توسعه سواد آینده‌نگری، جوامع می‌توانند تاب‌آوری و فراگیری را در چشم‌اندازهای اجتماعی، فناورانه و اقتصادی که به سرعت در حال تغییر هستند، تقویت کنند.

در سال‌های اخیر، توجه به ترکیب سواد آینده‌نگری با مطالعات معلولیت رشد چشمگیری داشته است. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که افراد دارای معلولیت معمولاً با موانعی روبه‌رو هستند که فرصت‌ها و توانایی‌های آن‌ها را در جامعه محدود می‌کند. سواد آینده‌نگری می‌تواند به ایجاد چشم‌اندازهایی کمک کند که در آن جامعه‌ای فراگیرتر با محوریت دسترسی، طراحی جهانی، و برابری شکل بگیرد. این رویکرد به‌ویژه برای مدافعان حقوق افراد دارای معلولیت و سیاست‌گذاران اهمیت دارد، زیرا آن‌ها می‌توانند با بازتعریف نگرش‌ها و باورهای موجود، آینده‌هایی طراحی کنند که افراد دارای معلولیت را به‌طور کامل و مؤثر در بر بگیرد و توانمندسازی آن‌ها را در اولویت قرار دهد.

سواد آینده‌نگری ابزاری است که به جوامع کمک می‌کند تا آینده‌هایی فراگیرتر و سازگارتر را تصور کنند و به‌طور پیشگیرانه نیازهای افراد دارای معلولیت را شناسایی و برطرف کنند. به‌عنوان نمونه، این تمرین‌ها می‌توانند شامل بازبینی سیاست‌ها و سیستم‌های اجتماعی، بررسی نقش فناوری در بهبود دسترسی، و مطالعه اثرات بلندمدت برنامه‌ریزی شهری فراگیر برای افراد دارای معلولیت باشند. با دعوت از افراد دارای معلولیت برای مشارکت در کارگاه‌ها و سناریوهای سواد آینده‌نگری، فضایی ایجاد می‌شود که آن‌ها بتوانند آرزوهای خود را مطرح کنند، تغییرات مناسب برای دسترسی را دنبال کنند، و جهانی را تصور کنند که به توانایی‌های متنوع احترام می‌گذارد و آن‌ها را ارزشمند می‌داند.

این رویکرد بر توانمندسازی تأکید دارد و با استفاده از سواد آینده‌نگری، به افراد دارای معلولیت فرصت می‌دهد تا در آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های FL نقش‌های اجتماعی خود را بازنگری و بازتعریف کنند. شرکت‌کنندگان می‌توانند نگرش‌های مرتبط با معلولیت را تغییر دهند و به جامعه کمک کنند تا اهمیت و نقش مؤثر افراد دارای معلولیت را بهتر درک کند. این نوع مشارکت در آزمایشگاه‌های سواد آینده‌نگری یونسکو نیز مورد استفاده قرار گرفته است، جایی که تجربه‌های زیسته افراد دارای معلولیت نقش مهمی در طراحی مسیرهای عملی برای دستیابی به آینده‌های عادلانه و فراگیر ایفا می‌کند.

به‌کارگیری سواد آینده‌نگری در مطالعات معلولیت می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر حوزه‌هایی مانند سیاست‌گذاری، نوآوری اجتماعی و فناوری داشته باشد. سیاست‌گذاران می‌توانند با استفاده از چارچوب‌های FL، اثرات بلندمدت قوانین و مقررات بر افراد دارای معلولیت را پیش‌بینی کنند و اطمینان یابند که سیاست‌های جدید به ایجاد جامعه‌ای دسترسی‌پذیرتر منجر می‌شود. برای مثال، سواد آینده‌نگری می‌تواند به طراحی و توسعه فناوری‌های کمکی کمک کند و نوآوری‌هایی را ترویج دهد که طراحی‌های کاربرمحور و فراگیر را در اولویت قرار می‌دهند. با جلب مشارکت افراد دارای معلولیت در فعالیت‌های آینده‌پژوهی، جوامع و سازمان‌ها می‌توانند به راه‌حل‌های مشترکی دست یابند که نیازها و آرزوهای متنوع همه اعضای جامعه را بازتاب دهد.

با افزایش علاقه به سواد آینده‌نگری در زمینه معلولیت، پژوهشگران در حال جمع‌آوری مطالعات موردی و توسعه روش‌هایی هستند که اجرای این مفهوم را در حوزه معلولیت ممکن سازد. این تلاش‌ها به ارائه راه‌های نوین برای تفکر درباره فراگیری و دسترسی‌پذیری کمک می‌کند. ترکیب سواد آینده‌نگری با مطالعات معلولیت این امکان را فراهم می‌کند که مدافعان و سیاست‌گذاران به‌طور مشترک برای آینده‌ای تلاش کنند که نه‌تنها موانع فعلی را برطرف کند، بلکه جامعه‌ای را طراحی و برنامه‌ریزی کند که در آن هر فرد، بدون توجه به توانایی‌هایش، فرصت رشد و شکوفایی داشته باشد.

سواد آینده‌نگری می‌تواند به‌عنوان ابزاری تحول‌آفرین در مطالعات معلولیت عمل کند و به افراد دارای معلولیت کمک کند تا آینده‌های متنوع و فراگیر را تصور کنند. این مهارت افراد را تشویق می‌کند تا فرضیات خود را بازنگری کنند، انعطاف‌پذیری ذهنی بیشتری داشته باشند و جهانی را تصور کنند که در آن دسترسی و طراحی جهانی در اولویت قرار دارد. برای مثال، بر اساس آمار سال ۲۰۲۳ اداره کار، افراد دارای معلولیت همچنان با موانع جدی مانند نرخ اشتغال پایین‌تر نسبت به افراد غیرمعلول مواجه هستند. سواد آینده‌نگری می‌تواند چارچوبی ارائه دهد تا از طریق تغییر سیاست‌ها و سیستم‌های اجتماعی، این نابرابری‌ها را برطرف کند. اقداماتی مانند برنامه‌ریزی شهری فراگیر و توسعه فناوری‌های سازگار، نمونه‌هایی از این تغییرات پیشگیرانه هستند که می‌توانند به بهبود شرایط زندگی افراد دارای معلولیت کمک کنند.

اگرچه ادغام سواد آینده‌نگری در حوزه معلولیت به دلیل محدودیت بودجه و کمبود آگاهی هنوز به طور گسترده انجام نشده است، اما پتانسیل آن در ترویج فراگیری و دسترسی‌پذیری بسیار چشمگیر است. با ادامه مستندسازی تأثیرات مثبت این رویکرد توسط پژوهشگران، فرصت‌های بیشتری برای توسعه و گسترش نقش FL ایجاد می‌شود. این رویکرد می‌تواند به طراحی آینده‌هایی منجر شود که با نیازها و تنوع افراد دارای معلولیت همخوانی داشته و بر سازگاری و دسترسی تأکید دارد.

در پایان، سواد آینده‌نگری یک رویکرد تحول‌آفرین برای تصور و ایجاد جوامعی فراگیر برای افراد دارای معلولیت ارائه می‌دهد. این مهارت با تقویت توانایی کاوش در آینده‌های متنوع و آماده شدن برای آن‌ها، افراد و جوامع را قادر می‌سازد تا فراتر از چالش‌های کنونی بیندیشند و مسیرهایی را ترسیم کنند که در آن دسترسی، برابری، و مشارکت فعال در اولویت قرار دارند. در جهانی که به‌سرعت در حال تغییر است، سواد آینده‌نگری نه‌تنها یک ابزار مفید بلکه یک ضرورت است. این مهارت می‌تواند به ایجاد سیاست‌های پیشگیرانه، توسعه فناوری‌های فراگیر، و تقویت توانمندی افراد دارای معلولیت کمک کند تا جامعه‌ای عادلانه‌تر و دسترسی‌پذیرتر برای همه ساخته شود.

پیامی برای اقدام عملیاتی به خوانندگان این است که نقش مهم سواد آینده‌نگری در حمایت از معلولیت، سیاست‌گذاری، و نوآوری را به رسمیت بشناسند و در این مسیر مشارکت کنند. از مربیان، سیاست‌گذاران، و مدافعان خواسته می‌شود که با برگزاری کارگاه‌های سواد آینده‌نگری و همکاری نزدیک با سازمان‌های حقوق معلولیت، سناریوهایی را طراحی کنند که تجارب و نیازهای متنوع افراد دارای معلولیت را منعکس کند. با حمایت از این اقدامات و مشارکت در آن‌ها، می‌توان آینده‌ای را متصور شد که در آن همه افراد، صرف‌نظر از توانایی‌شان، فرصت برابر برای پیشرفت و شکوفایی داشته باشند. بیایید به آینده‌ای نگاه کنیم که در آن اصول سواد آینده‌نگری در تصمیم‌گیری‌های روزمره نهادینه شده و جوامعی فراگیر و عادلانه‌تر ایجاد کند.

* منبع تصویر