ماکس وبر، نظریه پرداز سرمایه‌داری مدرن
در سومین جلسه از میزگردهای توسعه با موضوع «ماکس وبر، نظریه پرداز سرمایه‌داری مدرن» که در تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۹۷ برگزار شد؛ دکتر الهه شعبانی، نویسنده و ارائه کننده مقاله معرفی اجمالی از ماکس وبر ارائه کرد: ماکس وبر نظریه پردازی با دانش فرهنگستانی است که دیدگاه‌های متنوعی در حیطه‌های مختلف از اقتصاد و سیاست و دین گرفته تا شهر و موسیقی ارائه می‌کند. دیدگاه‌های وبر نه تنها در پهنه جغرافیایی وسیعی ارائه شده اند بلکه مملو از تبیین‌های تاریخی نیز هستند. او برای پاسخ به این سوال که چرا سرمایه داری مدرن ابتدا فقط و فقط در غرب اتفاق افتاد، به مقایسه تاریخی کشورهای مختلف پرداخت تا عوامل و شرایطی که منجر به این پدیده شدند را شناسایی کند. وبر را بنیانگذار علوم اجتماعی مدرن می دانند و عده‌ای معتقدند برای شناخت جریان سرمایه داری و مدرنیته در غرب ابتدا باید وبر را شناخت چرا که وی به بهترین شکل روند ظهور سرمایه داری مدرن را در غرب توضیح می دهد. البته که وبر در جریان این تبیین تا حدود زیادی تبدیل به اندیشمند بدبینی می شود که سرانجام سرمایه داری غرب را قفس آهنین می داند که انسان مدرن را اسیر خود می کند.
در ادامه ارائه کننده وارد تشریح نقشه مفهومی از آراء وبر درباره ظهور سرمایه داری مدرن شد. او پنج حوزه دین، سیاست، اقتصاد، نظام اداری و نظام حقوقی را از هم تفکیک کرده و اینچنین روابط این حوزه ها را با هم تشریح کرد: از نظر وبر دین بیشترین اثرگذاری را بر ظهور سرمایه داری داشته است. دینی که عقلانی و حسابگر شده و به شغل به مثابه تکلیف نگاه می‌کند. منظور وبر از دین عقلانی پروتستانتیزم و به طور خاص پیوریتانیسم است. عقلانی شدن دین به منزله رسوخ عقلانیت در زندگی جاری و حرفه‌ای افراد است. این ساختار عقلانی دین به تدریج در ساختارهای اداری، اقتصادی، سیاسی و حقوقی نیز اشاعه پیدا می کند. به این ترتیب همه این ساختارها از حالت سنتی خارج شده و عقلانی می گردند. دین که پیش از این پدیده آن جهانی بوده، این جهانی می شود، نظام اداری بوروکراتیک می شود، در نظام سیاسی سلطه سنتی و کاریزماتیک به سلطه قانونی و دموکراسی تبدیل می شود، در نظام اقتصادی کار آزاد رواج می یابد و در نظام حقوقی عدالت قضایی عقلانی مبتنی بر دانش حقوق، جایگزین سیستم قضایی مبتنی بر تجربه و شریعت می شود. این فرایند منجر به ظهور سرمایه داری مدرن می شود. پدیده ای که اولین بار در غرب به طور خاص انگلستان و سپس آمریکا ظهور کرد و این دو را بر دیگر کشورها برتری بخشید. پیامد این فرایند همان‌گونه که قبلا مطرح شد قفس آهنینی است که به زعم وبر انسان مدرن را از آزادی و معنا محروم کرده است و منابع معنا بخش زندگی مانند دین را تبدیل به شبح سرگردان کرده است.
در طول این جلسه روش شناسی وبر نیز تا حدودی مورد بحث قرار گرفت. در پایان گفتگویی میان اعضای جلسه مبنی بر اهمیت معنا در زندگی روزمره و اهمیت آن در فرایند توسعه شکل گرفت و این موضوع بحث شد که نظریه وبر چه جایگاهی در مطالعات توسعه پیدا می کند و سرمایه داری چگونه با توسعه ارتباط پیدا می کند.
فایل صوتی مباحث مطرح شده در این نشست در ادامه ارائه می‌شود:
منابع
پرهام، باقر (بی تا) ماکس وبر و نظریه قدرت، نشریه چراغ، ۳۲۵، نشر دیگران، ۲۰-۶.
علیزاده، عبدالرضا (۱۳۸۴) بررسی و نقد اندیشه‌های ماکس وبر در جامعه‌شناسی حقوق، اندیشه‌های حقوقی، ۳(۹). ۱۳۶-۱۰۱.
فرانک، آندره گوندر (۱۳۵۶) پیشرفت و عقب ماندگی در جهان معاصر: مقایسه نظریات اسمیت و مارکس با نظریات ماکس وبر و طرفدارانش، ترجمه عبدالمعبود انصاری،مطالعات جامعه شناختی، دوره قدیم شماره ۷، ۱۰۸-۹۴.
کرمی‌پور، حمید (۱۳۹۰) تاثیر ترجمه ماکس وبر بر دیدگاه مورخان ایرانی، پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، ۱۱ (۱)، ۵۴-۳۷.
Giddens, Antony (1979) Marx, Weber and the Development of Capitalism, Sociology, 4 (3), 289-310.
Trubek, David M (1972) Max Weber and Law and the Rise of Capitalism.Faculty Scholarship Series.Paper 4001, retrieved from .http://digitalcommons.law.yale.edu/fss_papers/4001.
Turner, Bryan (2002) Max Weber: From History to Modernity, Taylor & Francis E-Library.
دیدگاهتان را بنویسید