صعود ۱۲ رتبه‌ای عراق در شاخص ترکیبی توسعه
به مناسبت صعود ۱۲ رتبه‌ای کشور عراق در شاخص ترکیبی توسعه
کامیابی در توسعه از مسیر ثبات سیاسی و امنیت اجتماعی
نویسنده: دکتر مرتضی درخشان (پژوهشگر پویش فکری توسعه)
در میان تحلیل‌ها و محاسبات شاخص ترکیبی توسعه، صعود ۱۲ پله‌ای کشور عراق بسیار چشمگیر بوده است. از آنجا که عراق طی دو دهه گذشته با چالش‌های بسیاری مواجه بوده و ثبات سیاسی و اقتصادی بالایی هم نداشته است، زمانی که در شاخص ترکیبی توسعه یکی از کشورهای دارای بیشترین صعود در طول یکسال قرار می‌گیرد، به‌نظر می‌رسد که راه و ریل خود را پیدا کرده است و می‌توان آینده بسیار خوبی را برای آن پیش‌بینی کرد.
کشور عراق با ۴۰ میلیون جمعیت به‌لحاظ بزرگی اقتصادی در رتبه ۴۹ جهان قرار دارد و از نظر درآمد سرانه نیز جزء کشورهایی با درآمد متوسط به پایین و در رتبه ۱۲۰ از ۱۹۰ کشور طبقه‌بندی شده است. عراق برحسب شاخص ترکیبی توسعه در همه ابعاد، در سال ۲۰۲۱ میان ۱۵۴ کشور در رتبه ۱۲۲ قرار داشت و ۱۷ رتبه پایین‌تر از ایران (جایگاه ۱۰۵) بود. اما این کشور در سال ۲۰۲۲ به رتبه ۱۱۰ صعود کرده است و ۷ رتبه بالاتر از ایران قرار گرفته است. در طول سالی که گذشت شاخص ترکیبی توسعه در همه ابعاد در کشور عراق ۸ درصد رشد داشته است. هرچند کشور عراق همچنان در گروه چهارم توسعه کشورها یعنی «توسعه در وضعیت هشدار» قرار دارد، اما سؤال این است که کشور عراق در کدامیک از ابعاد توسعه خوب عمل کرده است که توانسته وضعیت توسعه خود را بهبود بخشد؟
همان‌طور که در نمودار فوق مشاهده می‌شود، کشور عراق در طول یکسال توانسته است۲۰ درصد وضعیت سیاسی خود را بهبود بخشد. بنابراین اصلی‌ترین تغییری که باعث بهبود وضعیت توسعه کشور عراق شده است، تغییرات سیاسی بوده است. بعد از آن کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی در طول سال گذشته نسبت به قبل به‌طور چشمگیری ارتقاء یافته است. نهایتاً عملکرد خوب عراق در توسعه اجتماعی و فردی نیز به ایجاد مکمل‌های لازم برای توسعه همه‌جانبه کمک کرده است. البته کشور عراق در طول سال گذشته کمی از اقتصاد غافل شده است و شاخص‌های اقتصادی نشان از افت ۲ درصدی توسعه اقتصادی این کشور می‌دهد. با‌این‌حال، بقیه ابعاد به‌شدت بهبود یافته و در مجموع توانسته‌اند وضعیت بهتری را برای عراق ایجاد کنند. اما قبل از اینکه وارد جزئیات هر‌یک از ابعاد توسعه شویم و عامل اصلی رشد یا افول آنها را بررسی کنیم، مقایسه فاصله با میانگین جهانی وضعیت عراق می‌تواند به تحلیل بهتر کمک کند.
در نمودار بالا مشخص است که کشور عراق در همه ابعاد توسعه زیر میانگین جهانی قرار دارد. ولی در شاخص ترکیبی، در وضعیت سیاسی، اجتماع و زیست‌محیطی توانسته است فاصله منفی خود با میانگین جهانی را کمتر کرده و به‌سمت میانگین جهانی حرکت کند. در بحث اقتصادی فاصله این کشور اندکی با میانگین جهانی بیشتر و منفی‌تر شده است. در بعد فردی توسعه با اینکه کشور عراق رشد ۵ درصدی را رقم زده است، اما به‌دلیل اینکه وضعیت فردی در دنیا به صورت میانگین رشد بیش از ۶ درصد را در طول سال گذشته تجربه کرده است، وضعیت این کشور نسبت به میانگین جهانی منفی شده است. یعنی در منظر فردی توسعه کشور عراق کمی کند رشد کرده و از جهان عقب افتاده است.
اما کمی ذره‌بین خود را به ابعاد توسعه نزدیک‌تر کنیم و ببینیم در هر‌یک از آنها دقیقاً چه تغییراتی باعث بهبود یا افول شده است. در بعد اقتصادی توسعه کشور عراق از نظر رشد و تولید اقتصادی و همچنین عدالت اقتصادی کمی بهتر شده است، اما از منظر ثبات اقتصادی، فناوری و نوآوری و همچنین سازوکارهای نهادی مطلوب محیط کسب‌و‌کار تنزل داشته و باعث شده است در مجموع بخش اقتصادی افول کند. در منظر سیاسی، امنیت و ثبات سیاسی ۱۹ درصد و سلامت سیاسی نیز ۱۲ درصد رشد داشته‌اند. در این بحث هم شاخص فساد و هم درک فساد هر دو بهبود را تجربه کرده‌اند. جالب اینکه در منظر سیاسی، آزادی‌های مدنی مانند آزادی بیان و آزادی رسانه‌ها در طول سال گذشته بسیار افزایش داشته‌اند. در منظر اجتماعی با اینکه ایمنی و امنیت اجتماعی و همچنین برابری اجتماعی بیشتر شده است، برابری سلامت و برابری آموزشی اصلی‌ترین بهبود‌ها در این بخش بوده‌اند. به‌نظر می رسد در طول سال گذشته سرمایه‌اجتماعی در عراق کمی کاهش یافته است. از نظر فردی دسترسی به امکانات اولیه به‌شدت افزایش یافته است و ارتقای بخش فردی از همین بهبود در دسترسی ناشی می‌شود. در این منظر کیفیت آب آشامیدنی و کیفیت تغذیه بهبود یافته است و درصد افرادی که از سوء‌تغذیه رنج می‌برند نیز بسیار کاهش یافته است. در بعد زیست‌محیطی، هم آلودگی‌ها و انتشار گارهای گلخانه‌ای نسبت به سال قبل کمتر شده و هم مدیریت منابع بهبود یافته است.
در مجموع به‌نظر می‌رسد کشور عراق پس از دوران سخت سیاسی و اجتماعی خود برای بازگشت دوباره به ریل توسعه و قرار گرفتن در بین کشورهای در آستانه توسعه تلاش می‌کند. هرچند هنوز به این دسته کشورها نرسیده است و زیرساخت‌های سیاسی و اجتماعی بیشتری لازم دارد که بتواند در دسته سوم قرار گیرد، با‌این‌حال مسیر خود را یافته است. مسیر قرار‌گرفتن بر ریل توسعه برای کشور عراق از بهبود نقاط ضعف این کشور در منظر سیاسی و اجتماعی می‌گذرد و بنابراین تمرکز ویژه این کشور بر ایجاد بیشتر ثبات و امنیت سیاسی و اجتماعی بوده است و رشد بسیار قابل ملاحظه‌ای را در این بخش‌ها شاهد بوده‌ایم. همچنین برای کاهش فقر و گرسنگی اقدامات اخیر این کشور مفید بوده است و توانسته بهبود کمی را در این بخش ایجاد کند. به‌نظر می‌رسد اگر کشور عراق بتواند چند سال پیوسته و پیاپی ثبات سیاسی را حفظ کند و امنیت را در کشور خود برقرار کند، با ورود سرمایه‌گذاری‌های خارجی و کاهش ریسک می‌تواند مسیر توسعه اقتصادی خود را نیز آغاز کند. اما همان‌طور که مسئولان این کشور به‌درستی تشخیص داده‌اند، امنیت و ثبات سیاسی و اجتماعی و ایجاد برابری و آزادی‌های اجتماعی و تداوم آن اولویت اصلی این کشور برای ایجاد محیطی مناسب و مطلوب برای توسعه اقتصادی است. پس می‌توان حرکت سال گذشته عراق را یک راهبرد تدافعی در جهت تمرکز برای بهبود نقاط ضعف سیاسی و اجتماعی خود قلمداد کرد.
دیدگاهتان را بنویسید