شاخص جهانی رقابتپذیری برای استعدادها در سال ۲۰۲۱
ترجمه و تدوین: دکتر زهره رضاپور (پژوهشگر پویش فکری توسعه)
شاخص رقابتپذیری برای استعدادها که از سال ۲۰۱۳ توسط INSEAD و با همکاری مؤسسه PORTULANS به‌صورت سالیانه منتشر می‌شود، مجموعه‌ای از اقدامات و سیاست‌هایی را بررسی می‌کند که یک کشور به کمک آن قادر است سرمایه انسانی را توسعه، جذب و توانمند سازد و به بهره‌وری و شکوفایی آن کمک کند. این شاخص، یک مدل ورودی-خروجی است که ترکیبی از ارزیابی اقداماتی که کشورها برای ایجاد و کسب استعداد انجام می‌دهند (ورودی) و نوع مهارت‌هایی که در نتیجه این اقدامات مشاهده می‌کنند (خروجی) را ارائه می‌کند.
ورودی‌ها شامل چهار مولفه به‌کارگیری، جذب، رشد و حفظ استعدادهاست. رشد استعداد شامل کارآموزی، آموزش رسمی و آموزش مستمر و همچنین تجربه و دسترسی به فرصت‌های رشد است. حفظ استعداد ضروری است؛ زیرا هر‌چه فرد با استعدادتر باشد، فرصت‌های جهانی بیشتری را می‌تواند در جاهای دیگر بیابد. دو مؤلفه کلیدی حفظ استعداد، پایداری (چه شخصی و چه ملی) و کیفیت زندگی است. علاوه‌بر‌این، چشم‌انداز نظارتی، بازار، کسب‌و‌کار و نیروی کار در یک کشور جذب و رشد استعدادها را تسهیل می‌کند یا مانع آن می‌شود (مؤلفه‌های به‌کارگیری). میانگین حسابی ساده امتیازات ثبت‌شده در این چهار رکن زیرشاخص ورودی را به‌دست می‌دهد.
زیرشاخص خروجی‌ها که هدف آن توصیف و سنجش کیفیت استعدادها در یک کشور است، ناشی از سیاست‌ها، منابع و تلاش‌های فوق است. این زیرشاخص از دو ستون تشکیل شده است که وضعیت فعلی یک کشور خاص را از نظر مهارت‌های فنی‌و‌حرفه‌ای (مهارت‌های سطح متوسط) و مهارت‌های دانش جهانی (مهارت‌های سطح بالا) توصیف می‌کند. زیرشاخص خروجی، میانگین حسابی ساده امتیازات به‌دست‌آمده در این دو رکن است. در ادامه یافته‌های اصلی شاخص رقابتپذیری استعدادهای جهانی در سال ۲۰۲۱ آورده شده است.
همچون سال‌های گذشته، کشورهای توسعه‌یافته و با درآمد بالا جایگاه‌های برتر در رتبه‌بندی شاخص رقابتپذیری استعدادهای جهانی را به خود اختصاص داده‌اند. کشورهای اروپایی همچنان در این رتبه‌بندی تسلط دارند. ۱۷ مورد از این کشورها در ۲۵ رتبه برتر قرار دارند. سوئیس امسال نیز با امتیاز ۸۲ جایگاه خود را در صدر حفظ کرده است و پس از آن سنگاپور و ایالات متحده امریکا قرار دارند. فرانسه در سال ۲۰۲۱، با امتیاز ۶۹.۱۸ و رتبه ۱۹، وارد ۲۰ کشور برتر شده است.
کشورهای غیراروپایی که در جایگاه ۲۵ کشور برتر این رتبه‌بندی هستند، عبارتند از: استرالیا، کانادا، نیوزلند، ژاپن، اسرائیل و امارات متحده عربی. دو ویژگی مهم در رتبه‌بندی امسال این است که برای اولین بار، کشور شیلی از منطقه آمریکای جنوبی در چارک برتر این رتبه‌بندی حضور دارد. رتبه کشور چین نیز به رتبه ۴۰ رسیده است و بهبود قابل توجهی را تجربه کرده است.
برخی از شهرها در جهان هستند که به‌طورِ‌ویژه توانسته‌اند وضعیت خاصی را برای استعدادها فراهم کنند و در شاخص رقابتپذیری استعدادها برجسته شوند. شهرهای سانفرانسیسکو در آمریکا، ژنو در سوئیس و شهر بوستون در آمریکا سه شهر اول جهان در رقابتپذیری استعدادها هستند. در بین ۳۹ شهر برتر (یک‌چهارم اول) ۱۷ شهر در آمریکای شمالی، ۱۷ شهر در اروپا و دو شهر در آسیای جنوب شرقی قرار گرفته است. در یک‌چهارم دوم شهرها ۲۶ شهر در اروپا قرار دارد و ۱۴ شهر دیگر در آسیای جنوب شرقی قرار دارد. بقیه شهرهای برتر در رقابتپذیری استعدادها که در آمریکای لاتین و آسیای میانه و یا آفریقا قرار دارد، در یک‌چهارم سوم و چهارم قرار گرفته‌اند.
ایران با امتیاز کلی ۳۴.۳۸، رتبه ۱۰۰ از ۱۳۴ کشور را دارد و از بین ۹ کشور در منطقه آسیای مرکزی و جنوبی، حائز رتبه ششم است. رتبه ایران در زیرشاخص ورودی ۱۱۳ و در زیرشاخص خروجی ۸۱ است که رتبه مؤلفه‌های هر‌کدام در جدول زیر قابل مشاهده است. ایران در دو مولفه رشد استعداد و ایجاد مهارت‌های جهانی عملکرد بهتری را داشته و جز ۳۶ کشور برتر در کشورهای با درآمد کمتر از متوسط بوده است، اما در جذب، به‌کارگیری وحفظ استعدادها بدترین عملکرد را داشته است. در واقع ایران در ایجاد استعدادها عملکرد بهتری را نسبت به حفظ آنها داشته و این باعث بهبود رتبه کلی ایران شده است که این امر توجه ویژه سیاست‌مداران را می‌طلبد.
رتبه ایران در ابعاد مختلف شاخص شاخص رقابتپذیری استعدادها در سال ۲۰۲۱
| ورودی | خروجی | ||||
| به‌کارگیری | جذب | رشد | حفظ | مهارت‌های فنی‌و‌حرفه‌ای | مهارت‌های جهانی |
| ۱۱۶ | ۱۳۳ | ۷۷ | ۱۰۴ | ۹۱ | ۶۸ |
همان‌طور که در نمودار زیر نمایش داده شده است، همبستگی بالایی بین تولید ناخالص داخلی سرانه و امتیازات شاخص رقابتپذیری استعدادهای جهانی وجود دارد. کشورهایی که درآمد سرانه بالاتری دارند عموماً وضعیت بهتری در جذب و پرورش استعدادها یا به‌طورِ‌کلی در شاخص رقابتپذیری استعدادها دارند. البته نکته مهم این است که برخی از کشورها نسبت به درآمد سرانه خود، در مقایسه با سایر کشورها (یعنی همان خط روند) عملکرد بهتری داشته‌اند و بالاتر از خط روند قرار گرفته‌اند و در مقابل برخی از کشورها نسبت به وضعیت درآمد سرانه خود عملکرد بدتری داشته و پایین‌تر از خط روند قرار گرفته‌اند. کشور ایران (که با نماد IR نمایش داده شده است) پایین‌تر از خط روند قرار گرفته و فاصله زیادی نیز با خط روند دارد. معنای این وضعیت این است که ایران نسبت به کشورهایی که درآمد سرانه مشابهی با ایران دارند، ایران در جذب و پرورش استعدادهای خود عملکرد مناسبی نداشته است.
همان‌طور که در نمودار فوق نمایش داده شده است ایران در مقایسه با کشورهایی که در گروه درآمدی خود قرار دارد، از لحاظ جذب استعدادها بسیار بدتر عمل کرده است و به‌لحاظ فعال‌سازی یا توانایی به‌کارگیری استعدادها نیز پایین‌تر عمل کرده است. ولی در مقابل از نظر مهارت‌های دانش جهانی بهتر از میانگین گروه درآمدی خود عمل کرده است.
اگر از بخش خوب زیرشاخص‌ها یعنی مهارت‌های دانش جهانی شروع کنیم، ایران به‌لحاظ نیروی کار دارای تحصیلات دانشگاهی رتبه ۴۸ دنیا را دارد و نمره ۳۴ را از ۱۰۰ گرفته است که یعنی ۳۴ درصد از نیروی کار ایران تحصیلات دانشگاهی دارند. همچنین ایران از نظر درصدی از جمعیت که تحصیلات دانشگاهی دارند، رتبه ۴۳ دنیا را دارد. به‌لحاظ در دسترس‌بودن مهندسان و متخصصان، ایران رتبه ۳۳ دنیا را دارد که رتبه بسیار خوبی به حساب می‌آید. همچنین از نظر خروجی‌های نوآورانه رتبه ۴۹ و به‌لحاظ مقالات علمی در سطح جهان رتبه ۴۱ را دارد. البته تنها یک زیرشاخص در این بخش وضعیت خوبی ندارد و آن صادرات محصولات دانش‌بنیان و فناورانه است که بخشی به‌دلیل تحریم‌ها و بخشی به‌دلیل رقبای سخت فناوری در دنیا است. در این زیرشاخص ایران رتبه ۱۱۶ را دارد. در‌مجموع همه این موارد نشان می‌دهد ایران نسبت به رتبه ۱۰۰ خود در شاخص رقابتپذیری استعداد، در بخش «مهارت‌های دانش جهانی» که مربوط به تحصیلات، مقالات، خروجی‌های نوآورانه و… است عملکرد یا وضعیت خوبی داشته است.
در مقابل اما اگر به سراغ بخش جذب استعدادها برویم، در زیرشاخص جذب مغزها ایران رتبه ۱۲۹ در بین ۱۳۴ کشور را دارد و خب این وضعیت برای ایران که به‌لحاظ بزرگی اقتصاد جایگاه ۲۶ دنیا قرار دارد اصلاً وضعیت مناسبی به حساب نمی‌آید. به‌طورِ‌کل ایران از نظر باز‌بودن خارجی برای جذب استعدادها رتبه ۱۲۸ را دارد که وضعیت بسیار نامناسبی را نشان می‌دهد. به‌لحاظ جذب استعدادهای داخلی و ایجاد فضا برای مشارکت همه استعدادها در زیرشاخص تحمل اقلیت‌ها ایران رتبه ۱۱۹ را دارد و از نظر تحرک اجتماعی نیز رتبه ۱۲۱ را به خود اختصاص داده است. یکی از ضعف‌های اساسی ایران، در برابری جنسیتی است که ایران از نظر فرصت‌های رهبری برای زنان رتبه ۱۳۱ دنیا و به‌لحاظ حضور زنان در مشاغل با فناوری بالا رتبه ۱۱۰ را دارد و این نشان می‌دهد ایران نتوانسته از استعدادهای زنان به‌خوبی بهره ببرد.
در بقیه بخش‌ها چند زیرشاخص ویژه وجود دارد که مرور می‌کنیم. ایران در زیرشاخص مربوط به «تفویض قدرت و مسئولیت به نخبگان» دارای رتبه ۱۲۸ دنیا است که جای تأمل بسیار زیادی دارد. از نظر فضای حقوق فردی مناسب برای ماندن استعدادها در کشور نیز رتبه ایران ۱۱۹ در بین ۱۳۴ کشور را دارد. یعنی زیرساخت مناسبی از این لحاظ برای ماندن استعدادها در کشور ایجاد نشده است.
در یک جمع‌بندی باید گفت رتبه ۱۰۰ برای ایران در بین ۱۳۴ کشور رتبه مناسبی به‌نظر نمی‌رسد. اما در این بین در جذب استعدادها و همچنین ایجاد شرایط مناسب برای استعدادها عملکرد بسیار نامناسبی داشته است. در مقابل اما به‌لحاظ میزان استعدادهایی که در کشور هستند نسبت به گروه درآمدی خود وضعیت مناسبی دارد. برای پیشنهاد کاربردی در جهت بهبود این شاخص می‌توان گفت، چون حجم استعدادهای کشور قابل توجه است، اگر کشور ایران تنها بتواند از مهاجرت نخبگان و فرار مغزها جلوگیری کند و همچنین فضای مناسب برای ورود زنان به فعالیت‌های فناورانه را به‌صورت عادلانه فراهم آورد، می‌تواند به یک‌باره تغییر رتبه زیادی را ایجاد کند.
دیدگاهتان را بنویسید