آخرین مطالب

مرتضی درخشان؛ پژوهشگر پویش فکری توسعه 

بخش اول گزارش را اینجا بخوانید.

آمارهای ارائه شده توسط مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در مجموع ضریب جینی به عنوان مهمترین شاخص توزیع درآمد در ایران در طول برنامه ششم توسعه کاهش یافته است و یعنی نابرابری اقتصادی تاحدی کمتر شده است. ضریب جینی از ۰.۴۰۹ در سال ۱۳۹۷ به عدد ۰.۳۸۷ در سال ۱۴۰۱ رسیده است. این کاهش نابرابری در کل مسیر مثبتی را در بخش توزیع درآمد اقتصادی نشان می‌دهد. 

نکته اینکه وقتی ضریب جینی را به بخش شهری و روستایی تقسیم می‌کنیم، ضریب جینی روستایی افزایش نشان می‌دهد و به این معنیست که هرچند نابرابری درآمدی در شهرها کمتر شده، اما این نابرابری در روستاها افزایش یافته است (از ۰.۳۵۹ به ۰.۳۶۴).  

اما بررسی سهم هزینه‌های خانوار می‌تواند کمی روشن‌تر وضعیت مخارج خانوار را توضیح دهد. مثلا سهم هزینه مسکن و سوخت در سبد خانوار افزایش یافته است. در سال ۱۳۹۷ تقریبا ۳۴ درصد از سبد خانوار را هزینه‌های مسکن و سوخت تشکیل می‌داد و در سال ۱۴۰۱ این رقم به ۳۸ درصد افزایش یافته است. این روند اصلا مثبت نیست و باعث می‌شود بخش بیشتری از درآمد خانوار صرف کالاهای ضروری شود. 

سهم تفریحات و سرگرمی‌ها در سبد خانوار شهری و روستایی کاهش یافته است. در سال ۱۳۹۷ تقریبا ۳ درصد هزینه‌های خانوار شهری صرف تفریح و سرگرمی میشد که این عدد در سال ۱۴۰۱ به ۱.۶ درصد رسیده است. یعنی به طور میانگین سهم تفریحات خانوارهای ایرانی تنها در طول ۵ سال برنامه ششم تقریبا نصف شده است. وقتی سهم کالاهای ضروری زیاد شود، طبیعی است که سهم تفریحات کاهش پیدا کند.  

البته سهم هزینه‌های بهداشت و درمان خانوارها‌ی شهری و روستایی هم در طول برنامه ششم کاهش یافته است. این سهم از ۱۰.۹ درصد به ۹.۱ درصد برای خانوارهای شهری رسیده است. البته نکته مهم این است که آیا این کاهش هزینه به معنای استفاده کمتر خانوارها از خدمات بهداشت و درمان است؟ و یا اینکه دولت خدمات رایگانی را برای خانوارها فراهم ساخته است که با وجود حفظ سطح بهداشت و درمان، سهم این هزینه‌ها را کاهش داده است؟ ما اطلاع دقیقی از آن نداریم ولی امیدواریم که به دلیل کاهش هزینه‌های بهداشت و درمان این تغییر رخ داده باشد.  

سهم هزینه‌های خوراکی نیز در خانوارهای شهری و روستایی افزایش یافته است. مثلا در خانوارهای شهری از ۲۴ درصد در سال ۱۳۹۷ به عدد ۲۷.۵ درصد در سال ۱۴۰۱ رسیده است که افزایش چشم‌گیری در سهم هزینه‌های خوراکی به حساب می‌آید.  

در مجموع این داده‌ها باید گفت در طول برنامه ششم توسعه، نابرابری اقتصادی کمتر شده است، اما وضعیت سبد هزینه‌های خانوار هم بدتر شده است، چون اولا سهم مسکن و سوخت و سهم هزینه‌های خوراکی افزایش یافته و سهم تفریحات کمتر شده است و نشان می‌دهد هزینه‌های ضروری زندگی سهم بیشتری در سبد هزینه‌ خانوار را به خود اختصاص داده است.  

البته در مورد ضریب جینی هم در اهداف برنامه ششم توسعه آمده است که در پایان این برنامه، ضریب جینی برای کل کشور به ۳۴ درصد خواهد رسید. هرچند ضریب جینی کل ۱.۳ درصد کاهش یافته و به ۳۸.۷ درصد رسیده است، اما هنوز فاصله زیادی با هدف این برنامه دارد و نتوانسته هدف برنامه ششم را محقق سازد.  

بخش سوم گزارش را اینجا بخوانید.