مرور وقایع‌نگر توسعه ایران در سال ۹۹
حافظه تاریخی، حلقه مفقوده توسعه ایران
نویسنده: تیم علمی رصدخانه توسعه در پویش فکری توسعه[۱]
قوت حافظه گر راست نیاید در فکر
عمر اگر صرف شود در سر تکرار چه سود؟
سعدی
یکی از دارایی‌های ملی کشورها و همینطور عامل حرکت رو به جلو در مسیر توسعه، ایجاد یک حافظه جمعی مشترک در سطح ملی است که به آن حافظه تاریخی نیز گفته می‌شود. ثبت وقایع توسعه‌ای و ضدتوسعه‌ای، یکی از بخش‌های این حافظه جمعی مشترک است که در پویش فکری توسعه تلاش می‌کنیم در پایان هر سال مروری بر این وقایع داشته‌باشیم[۲]. درواقع ثبت و ضبط تجربیات امیدبخش و عبرت دهنده هر کشور در مسیر توسعه یکی از حلقه‌های دانش توسعه است که نباید از اهمیت آن برای ایران فعلی غافل شد.
اما آنچه در سال ۱۳۹۹ شاهدش بودیم:
گویا در زمینه فرهنگ سیاسی امیدبخش‌ترین واقعه آغاز فرهنگ عذرخواهی توسط مسئولین در کشور بود. در یک فرهنگ سیاسی مشارکتی، که پیش نیاز رسیدن به دموکراسی است، مردم و حاکمان باید بپذیرند که انسان جایز خطاست و پذیرش خطا و عذرخواهی، نه تنها نشانه ضعف نیست، بلکه نشانه تکامل و هشیاری شخص است. هرچند این عذرخواهی‌ها در عمل کاری از پیش نبرد، اما این عقب نشینی و اعتراف به اشتباه نشان از سودمندی فشارهای جامعه مدنی داشت. در این میان می‌توان به عذرخواهی امام جمعه بجنورد، عذرخواهی امام جمعه موقت تهران، عذرخواهی امام جمعه شهرستان ملارد استان تهران، عذرخواهی رئیس صدا و سیما و شاید مهمترین آنها عذرخواهی محمد خاتمی از مردم در پیام نوروزی اشاره کرد. از دیگر وقایع امیدبخش اجتماعی و فرهنگی می‌توان به برخورد‌های قضایی جدی‌تر از قبل با مفسدین اقتصادی، برخورد قضایی دولت با کودک آزارها و حساسیت جامعه نسبت به حقوق زنان در موارد قتل‌های ناموسی اشاره کرد. شاید ایجاد امکانات برگزاری کلاس‌های آنلاین برای مدارس و دانشگاه‌ها و همچنین شروع ارائه اینترنت۵G با سرعت چندین برابر را نیز بتوان از جهتی یکی دیگر از وقایع امیدبخش سال در نظر گرفت.
اما در همین حوزه اجتماعی و فرهنگی از دست رفتن سرمایه‌های نمادین فرهنگی کشور همچون استاد شجریان و سایر بزرگان، واقعه تلخی بود که عدم امکان بزرگداشت این سرمایه‌هارا باید واقعه‌ای مایوس کننده در توسعه اجتماعی و فرهنگی دانست. همینطور یکی از تلخ‌ترین وقایع سال را می‌توان عدم هماهنگی و کشمکش و جدال بین مسئولین دولتی، روحانیون و امامان جمعه و جماعت و سایر نهادهای علمی، دینی و اجرایی بر سر نحوه برخورد مناسب با ویروس کرونا دانست. بحث و جدال توسط نهادهای غیر متخصص بر سر اجرای مراسمات و اجتماعات دینی، اجتماعات بزرگداشت سرمایه‌های نمادین از دست رفته و … که باعث ایجاد سردرگمی بسیاری در بین مردم شد و در نهایت اعتماد مردم به توان مدیریت بحران مسئولین اجرایی را کاهش داد.
در حوزه سیاسی و حقوقی اما شاید بتوان مدیریت نسبتا خوب اعتراضات مردم سیستان (در اعتراض به کشته‌شدگان سوخت‌بر) و دعوت مولوی عبدالحمید (رهبر دینی اهل تسنن منطقه سیستان) به آرامش و ارجاع اعتراض به قانون و همکاری حکومت با نهادها و بزرگان محلی را واقعه‌ای امیدبخش در توسعه سیاسی دانست. البته شاید برخورد خشونت آمیز نیروی مرزی با سوخت‌بر‌ها در سیستان و در ادامه مدیریت نادرست اعتراضات خشونت‌آمیز مردم این منطقه، از جمله وقایع مایوس کننده توسعه سیاسی باشد که دقیقا مصداق عدم وجود حافظه تاریخی در برخورد با معترضین و یا مجرمین در نیروهای امنیتی کشور است و به نظر می‌رسد تا دستیابی به بلوغ بارها تکرار خواهد شد.
همچنین واکنش عاقلانه حکومت به ترور فخری‌زاده و عدم خروج ناگهانی و کامل از برجام را می‌توان جزء وقایع امیدبخش برای توسعه سیاسی دانست و شاید پیروزی بایدن در انتخابات آمریکا از جهتی امید‌هایی را برای توسعه سیاسی و البته اقتصادی ایران ایجاد کرد.
اعتراضات سراسری و مکرر بازنشستگان، کارگران، راننده‌ها، آتش نشان‌ها معلمان، پرستاران و … نسبت به میزان حقوق و همچنین حقوق معوقه خود و نحوه برخورد با آنها از جمله وقایع مهم در توسعه سیاسی سال گذشته بود که با هر دو بعد امیدبخش و مایوس کننده همراه بود. وجود ابهامات بسیار گسترده در پرونده‌های متهمین سیاسی و اجتماعی مانند نوید افکاری، روح الله زم و در نهایت اعدام آنها شاید نقطه مایوس کننده دیگری در تاریخ وقایع توسعه ایران در سال ۱۳۹۹ بود. در این مورد لازم است بیان شود، هر پرونده تا زمانی که سوالاتی در ذهن مردم باقی می‌گذارد، در فضای سیاسی زنده است و هیچگاه بسته نمی‌شود. پرونده‌های فساد، پرونده‌های مجرمین سیاسی و سایر موارد اگر رسانه‌ای شد، با هر نتیجه‌ای (اعم از تبرئه، اعدام یا زندان) تا زمانی که به طور کامل شفاف نشود، التهاب آفرین خواهد بود. حتی خودکشی قاضی منصوری و مختومه شدن برخی از مفاسد و وجود ابهام در آن نیز عملکردی مشابه با موارد فوق داشت که آن را نیز به لیست وقایع مایوس کننده توسعه سیاسی ایران اضافه می‌کند. در این راستا حتی پرونده‌های بسیار کوچک مانند سیلی نماینده مجلس به صورت سرباز راهور ناجا و مشخص نبودن برخورد نهاد قضایی با ایشان پرونده‌ای باز و غیر شفاف محسوب می‌شود.
اما از لحاظ اقتصادی شاید سقوط بازار بورس و زیان و بی‌اعتمادی گسترده توده مردم در سرمایه‌گذاری در معتبرترین نهاد کشور واقعه بسیار مایوس کننده در توسعه اقتصادی تلقی شود. در همین زمان افزایش بی رویه پایه پولی، تورم مهار نشدنی و همچنین نوسانات ادامه‌دار و شدید نرخ ارز وقایعی تکراری و مشابه سال‌های قبل بود، که اقتصاد ایران را به جایی جز کاهش سرمایه‌گذاری و فرار سرمایه و افزایش نااطمینانی در اقتصاد نبرد. رشد منفی تولید نیز نتیجه غیر قابل اجتناب آن بوده است. شاخص‌های اقتصادی گویای وضعیت بحرانی در اقتصاد است که از مرور چندین باره آنها خود داری می‌کنیم.
اما در نهایت و مهمتر از همه باید اشاره کرد، ایران در سال ۱۳۹۹ مثل دیگر کشورها تحت تاثیر همه‌گیری ویروس کرونا بود. در این زمینه البته مدیریت کُند و بدون برنامه برای پیشگیری از اشاعه این ویروس، آگاهی‌بخشی ناقص، عدم توفیق ایران در تولید واکسن، و چالش‌ها بر سر واردات واکسن و همینطور از دست دادن تعداد قابل توجهی از هموطنان و سرمایه‌های ملی‌مان در اثر این ویروس از تلخی‌های تجربه شده سال کرونا بود.
بدون تردید وقایع توسعه‌ای یا ضدتوسعه ایران در سال ۱۳۹۹ بیش از موارد یاد شده در این نوشتار است و تشخیص امیدبخش بودن یا نبودن آنها بر حسب زاویه دید نویسندگان آن است. برای تکمیل این لیست از شما مخاطبان دغدغه‌مند پویش فکری توسعه تقاضا می‌شود موارد مورد نظر خود برای ثبت حافظه تاریخی مشترک سال ۱۳۹۹ را با ما به اشتراک بگذارید. راه‌های ارتباطی:
ایمیل:
info@pooyeshfekri.com
آیدی تلگرام:
[۱] دکتر مرتضی درخشان و فرزاد کلاته
[۲] در پایان سال ۱۳۹۸ سه مستند به منظور مرور وقایع توسعه‌ای کشور در سال ۱۳۹۸ از سوی پویش فکری توسعه منتشر شد که در کانالهای ارتباطی این موسسه قابل دسترسی است.
دیدگاهتان را بنویسید