سفر و گردشگری، راهی به سوی توسعه
خلاصه گزارش شاخص توسعه سفر و گردشگری ۲۰۲۴
حریر رحیمی
پژوهشگر پویش فکری توسعه
سال ۲۰۲۴ برای صنعت سفر و گردشگری، سالی پربار و پر از تغییرات بزرگ بوده است. با افزایش تقاضا برای سفرهای داخلی و بین‌المللی و پایان محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری، رقابت شدیدی در میان کشورهای مختلف جهت جذب گردشگران بین‌المللی شکل گرفته است. بسیاری از کشورها، با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری و بهبود خدمات، سعی در جذب بیشتر گردشگران داشته و برخی از آن‌ها در کاهش خطرات و به حداکثر رساندن پتانسیل سفر و گردشگری خود عملکرد بهتری داشته‌اند. اروپا با توجه به جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی خود، یکی از محبوب‌ترین مقاصد گردشگری است و همچنان در شاخص توسعه سفر و گردشگری، بالاترین عملکرد را داشته و در اکثر بخش‌ها نیز بالاتر از میانگین جهانی قرار دارد. فرانسه و ایتالیا با ارائه تجربه‌های منحصر به فرد و توریستی، در صدر فهرست مقاصد گردشگران باقی مانده‌اند. اسپانیا نیز با ترکیب سواحل زیبا و تاریخ غنی خود، توریست‌های بسیاری را به خود جذب کرده است. فناوری‌های نوین، از جمله هوش مصنوعی و فضای مجازی نیز، تجربه مسافران را بهبود بخشیده و امکان برنامه‌ریزی و رزرو سفرها را آسان‌تر نموده است. به طور کلی، سال ۲۰۲۴ با نوآوری‌ها و تغییرات مثبت، فرصت‌های جدیدی را برای مسافران و صنعت گردشگری به ارمغان آورده است.
از این‌رو شاخص توسعه سفر و گردشگری ۲۰۲۴ به بررسی وضعیت و روندهای کلیدی در صنعت سفر و گردشگری جهانی می‌پردازد و بینش‌های منحصر به فردی را در مورد نقاط قوت و زمینه‌های بهبود هر کشور ارائه می‌دهد تا به تلاش‌های آن‌ها برای ارتقاء رشد بلندمدت بخش سفر و گردشگری به‌صورت پایدار و مقاوم کمک کند. براساس این شاخص، ایالات متحده آمریکا در صدر فهرست قرار گرفته است و در زمینه محیط کسب‌وکار، زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی و منابع طبیعی امتیاز بالایی را کسب نموده است و بعد از آن کشورهای اسپانیا، ژاپن و فرانسه به ترتیب در جایگاه دوم، سوم و چهارم فهرست جهانی قرار گرفته‌اند.
منطقه آسیا–اقیانوسیه در رتبه دوم جای گرفته است و با تاکید بر منابع طبیعی و فرهنگی، علی‌رغم چالش‌های اقتصادی، به عنوان یکی از مقاصد مهم گردشگری باقی مانده است. منطقه خاورمیانه نیز با افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در زیرساخت‌ها و سیاست‌های تسهیل گردشگری، به دنبال جلب بیشتر گردشگران می‌باشد.
کشور ایران در شاخص توسعه سفر و گردشگری در رتبه ۷۳ از میان ۱۱۹ اقتصاد مورد بررسی قرار گرفته است و گرچه این رتبه نسبت به سال‌های قبل تغییرات جزئی داشته و با بهبودهایی نیز مواجه بوده است، اما همچنان با چالش‌های قابل توجهی در این صنعت روبهرو می‌باشد. به‌عنوان مثال، سهم صنعت گردشگری در تولید ناخالص داخلی ایران کاهش یافته و به دلیل تحریم‌ها و ناپایداری شرایط اقتصادی، فرصت‌های شغلی نیز در این بخش کاهش یافته‌اند. از طرف دیگر، زیرساخت‌های گردشگری در ایران نیاز به بهبود دارند و کمبود تسهیلات مدرن و استانداردهای بین‌المللی از جمله چالش‌های اصلی این بخش است. مشکلات مربوط به امنیت و قوانین سختگیرانه در حوزه گردشگری، همچنان موانع بزرگی برای جذب گردشگران خارجی به شمار می‌آیند. بهبود در شبکه حمل و نقل و اقامتگاه‌های گردشگری، تلاش‌های دولت برای تسهیل فرآیندهای ویزا و بهبود تصویر بین‌المللی ایران می‌تواند نقش مهمی در جذب گردشگران بین‌المللی داشته باشد. اگرچه ایران در بخش گردشگری با چالش‌های جدی مواجه است، اما با اعمال سیاست‌های مناسب و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و تسهیلات گردشگری، می‌تواند بهبود چشمگیری در این صنعت داشته باشد و به یکی از مقاصد مهم گردشگری در منطقه تبدیل شود.
شاخص توسعه سفر و گردشگری (TTDI) که برای اولین بار در سال ۲۰۲۲ معرفی شد، مجموعه‌ای از عوامل و سیاست‌هایی که توسعه پایدار و مقاوم سفر وگردشگری را ممکن می‌سازند، اندازه‌گیری کرده وکشورهای جهان را بر اساس عواملی مانند ایمنی و امنیت، اولویت‌دهی به سفر وگردشگری، زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی و زمینی، منابع طبیعی، فرهنگی و پایداری رتبه‌بندی می‌کند. این شاخص از ۵ بعد، ۱۷ رکن و ۱۰۲ زیرشاخص جداگانه تشکیل شده است (امتیاز کشورها در این شاخص بین ۱ تا ۷ می‌باشد) و به طور مستقیم از شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری (TTCI) که به صورت دوسالانه از سال ۲۰۰۷ منتشر می‌شود، تکامل یافته است. هدفTTDI این است که به دولت‌ها، کسب‌وکارها و سازمان‌های بین‌المللی کمک کند تا سیاست‌های مؤثرتری را برای توسعه پایدار سفر وگردشگری خود طراحی کنند.
این شاخص به شناسایی نقاط قوت و زمینه‌های بهبود در اقتصادهای سفر و گردشگری کمک کرده و به منظور ارتقاء استانداردها و بهبود عملکرد کشورها در زمینه گردشگری پایدار و مسئولانه طراحی شده است و هدف آن ایجاد نگاهی دقیق و همه‌جانبه به وضعیت جهانی سفر وگردشگری می‌باشد. همچنین با فراهم آوردن امکان مقایسه بین کشورهای مختلف و ارزیابی پیشرفت کشورها در زمینه عوامل توسعه سفر وگردشگری، به سیاست‌گذاری‌ها و تصمیمات سرمایه‌گذاری در زمینه توسعه کسب‌وکارهای سفر وگردشگری کمک می‌کند. به طور خاص، TTDI نمای استراتژیک و جامعی را از اقتصاد گردشگری ارائه می‌دهد، که شامل عوامل داخلی و خارجی مؤثر بر توسعه سفر و گردشگری و ارتباطات متقابل آن‌ها می‌شود.
نتایج ۲۰۲۴TTDI ، منعکس‌کننده جدیدترین داده‌های در دسترس در زمان جمع‌آوری (پایان سال ۲۰۲۳) می‌باشند. TTDI 2024، شامل ۱۱۹ کشور است که به تحلیل جنبه‌های مختلف سفر و گردشگری از جمله زیرساخت‌های حمل‌ونقل، امنیت، سیاست‌های دولتی، تأثیرات زیست‌محیطی و تأثیرات اقتصادی و اجتماعی می‌پردازد.
همان‌طور که انتظار می‌رفت تقریبا ورود گردشگران بین‌المللی و سهم بخش سفر و گردشگری در تولید ناخالص داخلی جهانی در سال جاری به سطح پیش از پاندمی بازگشته، که این امر به دلیل رفع محدودیت‌های سفر مرتبط با کووید-۱۹ و افزایش تقاضای جهانی است که همزمان با پروازهای بیشتر، بازتربودن فضای بین‌المللی و افزایش علاقه و سرمایه‌گذاری در جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی بوده است. با وجود رشد پس از همه‌گیری کرونا، بخش جهانی گردشگری همچنان با چالش‌های پیچیده‌ای روبهرو است و این روند بهبود، در مناطق مختلف متفاوت بوده است؛ اگرچه ۷۱ کشور از ۱۱۹ کشور رتبه‌بندی شده، امتیازهای خود را از سال ۲۰۱۹ بهبود بخشیده‌اند، اما میانگین امتیاز شاخص تنها با ۰.۷ درصد بیشتر از سطح‌های پیش از همه‌گیری بوده است. با وجود گذر از شوک اولیه بحران بهداشت جهانی، این بخش با چالش‌های مداوم از جمله خطرات کلان اقتصادی، تنش‌های ژئوپلیتیکی، نگرانی‌های زیست‌محیطی و تأثیر فناوری‌های جدید مانند داده‌های بزرگ و هوش مصنوعی مواجه بوده است. علاوه بر این، مسائلی مانند کمبود نیروی کار، ظرفیت ناکافی مسیرهای هوایی، سرمایه‌گذاری‌های مالی، بهره‌وری و عوامل دیگر با افزایش تقاضا همگام نبوده‌اند، که این عدم توازن با تورم جهانی بدتر شده و قیمت‌ها و مسائل خدماتی را افزایش داده است.
به طور کلی چالش‌های کلیدی که بخش سفر و گردشگری جهانی با آن‌ها مواجه است عبارتند از:
- خطرات کلان اقتصادی: شامل نوسانات اقتصادی، تورم و تغییرات در نرخ ارز که می‌تواند بر قدرت خرید و تقاضای سفر تاثیر بگذارد.
- ریسک‌های جغرافیایی و ژئوپلیتیکی: تنش‌های سیاسی، نزاع‌ها و تحولات جغرافیایی که ممکن است بر امنیت سفر و جریان گردشگران تاثیر منفی بگذارد.
- چالش‌های زیست‌محیطی و پایداری: فشار برای رعایت اصول پایداری و کاهش اثرات زیست‌محیطی گردشگری، از جمله مدیریت منابع طبیعی و کاهش آلودگی.
- تکنولوژی‌های دیجیتال و تحول دیجیتال: تأثیر فناوری‌های نوین مانند داده‌های کلان و هوش مصنوعی بر روندهای سفر و گردشگری، و نیاز به تطابق با این تغییرات.
- کمبود نیروی کار: کمبود پرسنل آموزش‌دیده و متخصص در بخش‌های مختلف گردشگری که می‌تواند بر کیفیت خدمات و ظرفیت عملیاتی تاثیر بگذارد.
- ظرفیت مسیرهای هوایی و سرمایه‌گذاری: محدودیت در ظرفیت پروازها، سرمایه‌گذاری ناکافی در زیرساخت‌ها و کمبود سرمایه‌گذاری در بخش‌های کلیدی که نمی‌تواند به سرعت با افزایش تقاضا هماهنگ شود.
برجسته‌ترین نکات شاخص توسعه گردشگری سال ۲۰۲۴
بر اساس نتایج این شاخص، کشورهای مختلف بر اساس عملکردشان در زمینه توسعه پایدار سفر وگردشگری رتبه‌بندی می‌شوند. از میان ۳۰ اقتصاد برتر در شاخص ۲۰۲۴، ۲۶ اقتصاد با درآمد بالا هستند که ۱۹ مورد در اروپا، هفت مورد در آسیا-اقیانوسیه، سه مورد در قاره آمریکا و یکی (امارات متحده عربی) در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) قرار دارد. همچنین ده کشور برتر در نسخه ۲۰۲۴ شامل ایالات متحده، اسپانیا، ژاپن، فرانسه، استرالیا، آلمان، بریتانیا، چین، ایتالیا و سوئیس می‌باشند. نتایج نشان می‌دهد که اقتصادهای با درآمد بالا در اروپا و منطقه آسیا-اقیانوسیه همچنان پیشرو در شاخص سفر و گردشگری مجمع جهانی اقتصاد هستند و به طور کلی شرایط مناسب‌تری را برای توسعه این بخش فراهم می‌کنند. که این به دلیل محیط‌های تجاری مساعد، بازارهای کار پویا، سیاست‌های سفر باز، زیرساخت‌های قوی حمل‌ونقل و گردشگری و جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و غیرتفریحی توسعه‌یافته است. ایالات متحده در صدر فهرست قرار گرفته و در زمینه محیط کسب‌وکار، زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی و منابع طبیعی امتیاز بالایی را کسب نموده است. که این نشان‌دهنده زیرساخت‌های قوی، سهولت سفر بین شهرها، مقاصد طبیعی و فرهنگی متنوع و سایر جاذبه‌ها در این کشور می‌باشد.
با این حال، کشورهای در حال توسعه نیز در سال‌های اخیر شاهد برخی از بزرگ‌ترین بهبودها بوده‌اند. در میان اقتصادهای با درآمد بالای متوسط، چین رتبه خود را در میان ۱۰ کشور برتر تثبیت کرده است. مقاصد گردشگری نوظهور بزرگ مانند اندونزی (با رتبه ۲۲)، برزیل (با رتبه ۲۶) و ترکیه (با رتبه ۲۹) نیز به چین در رتبه‌بندی‌های بالاتر پیوسته‌اند. عربستان سعودی (۵.۷٪+، از رتبه ۵۰ به ۴۱) و امارات متحده عربی(۴.۴٪+، از رتبه ۲۵ به ۱۸) تنها اقتصادهای با درآمد بالا هستند که در میان ۱۰ اقتصاد با بیشترین درجه بهبود بین سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۴ قرارگرفته‌اند. در بین کشورهای با درآمد کم تا متوسط اگرچه ۵۲ کشور از ۷۱ کشور امتیازهای TTDI خود را از سال ۲۰۱۹ بهبود داده‌اند، اما همچنان به سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه‌ای برای پر کردن شکاف‌ها و افزایش سهم بازار خود نیاز دارند. که یکی از راه‌های ممکن برای دستیابی به این هدف، بهره‌برداری پایدار از دارایی‌های طبیعی و فرهنگی است که کمتر به سطح درآمد کشورها وابسته هستند و می‌توانند فرصتی را برای توسعه اقتصادی مبتنی بر گردشگری در کشورهای در حال توسعه ارائه دهند.
نتایج منطقه‌ای
اروپا به طور مداوم به عنوان برترین منطقه در TTDI باقی مانده و در اکثر زمینه‌ها بالاتر از میانگین جهانی عمل کرده است. ۳۴ اقتصاد از این منطقه که رتبه‌بندی شده‌اند، امتیازی بالاتر از میانگین این شاخص را کسب کرده‌اند. بهبودی در زیرساخت‌های حمل و نقل هوایی و افزایش متوسط نمرات منطقه در منابع طبیعی از پیشرفت‌های مهم این منطقه به‌شمار می‌روند.
منطقه آسیا-اقیانوسیه در میان مناطق رتبه‌بندی شده توسط TTDIجایگاه دوم را به خود اختصاص داده است. از ۱۹ اقتصاد موجود در این منطقه، ۱۰ اقتصاد بالاتر از میانگین شاخص هستند و ۱۱ اقتصاد از سال ۲۰۱۹ پیشرفت داشته‌اند. با این حال، بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴، این منطقه کاهش میانگین نمرات TTDI را تجربه کرده است.
در خصوص قاره آمریکا، به طور متوسط، منطقه آمریکای لاتین و کارائیب پایین‌تر از میانگین TTDI عمل می‌کنند و تنها هشت اقتصاد از این منطقه در سال ۲۰۲۴ بالاتر از میانگین جهانی نمره کسب کرده‌اند. علاوه بر این، کمتر از نیمی از اقتصادهای این منطقه نسبت به سال ۲۰۱۹ بهبود نشان داده‌اند که پیشرفت مختلط در شرایط قابل‌توجه برای توسعه گردشگری و سفر را نشان می‌دهد.
با پیشرفت‌های سریع و تلاش‌ها برای بهبود رشد گردشگری، بخش گردشگری آفریقای جنوبی به تازگی اعلام کرده است که این کشور در شاخص توسعه سفر و گردشگری ۲۰۲۴ (TTDI) از سوی مجمع جهانی اقتصاد، بالاترین رتبه را در منطقه آفریقا کسب کرده است. در شاخص ۲۰۲۴، آفریقای جنوبی نسبت به رتبه قبلی خود ۷ پله صعود کرده و در زمینه‌های رقابت‌پذیری قیمت، منابع طبیعی و تأثیرات اجتماعی-اقتصادی سفر و گردشگری امتیاز بالایی را کسب کرده است. در این رتبه‌بندی، آفریقای جنوبی در میان ۱۱۹ کشور، در رتبه ۵۵ قرار گرفته و به‌عنوان پیشروترین کشور در این رتبه‌بندی برای قاره آفریقا معرفی شده است.
طبق گزارش خطرات جهانی ۲۰۲۴ مجمع جهانی اقتصاد، بخش سفر وگردشگری با ریسک‌های پیچیده‌ای از جمله عدم قطعیت‌های ژئوپلیتیک، نوسانات اقتصادی، تورم و شرایط جوی شدید روبرو است. این گزارش همچنین به نگرانی‌های مداوم درباره برابری و شمولیت می‌پردازد. در حالی که بخش گردشگری، منبع عمده‌ای از مشاغل نسبتاً با دستمزد بالا، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، می‌باشد، برابری جنسیتی همچنان یک مسئله عمده برای مناطقی مانند MENA و جنوب آسیا باقی مانده است.
با توجه به اینکه بخش سفر و گردشگری تاریخی، ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی و اشتغال جهانی را تشکیل داده است، تصمیم‌گیران در این بخش باید نیاز به رویکردهای استراتژیک و جامع را درک کنند تا بتوانند شرایط پیچیده‌تر را به درستی مدیریت کرده و از پتانسیل بزرگ سفر و گردشگری جهت فراهم کردن رفاه برای جوامع مختلف در سراسر جهان بهره‌برداری کنند.
وضعیت ایران در شاخص توسعه سفر و گردشگری
ایران در شاخص توسعه سفر و گردشگری در سال ۲۰۲۴ در میان ۱۱۹ کشور مورد بررسی، با نمره ۳.۷۲ در رتبه ۷۳ قرار گرفته و در مقایسه با سال ۲۰۱۹، با جهش ۴ پله‌ای و رشد ۱.۵ درصدی مواجه شده است. آمار جدید شورای جهانی سفر و گردشگری نشان داده که سهم صنعت گردشگری در اقتصاد کل ایران در سال ۲۰۲۳ به طور جزئی به ۴.۷ درصد افزایش یافته است. همچنین، ارزش این صنعت در ایران به ۷۴۰ هزار میلیارد تومان در سال گذشته رسیده است. علاوه بر این، تعداد شاغلان در صنعت گردشگری در سال ۲۰۲۳ به میزان ۱۰.۳ درصد افزایش یافته که رشد قابل توجهی نسبت به سال گذشته به حساب می‌آید. تعداد کارکنان این صنعت به ۱.۶ میلیون نفر و سهم صنعت گردشگری از کل اشتغال در ایران به ۶.۶ درصد در سال ۲۰۲۳ رسیده است.
رتبه ایران در شاخص توسعه سفر و گردشگری با وجود برخی بهبودها هنوز در مقایسه با بسیاری از کشورها پایین است. لذا سیاست‌گذاران ایران باید توجه بیشتری به این بخش داشته باشند و آن را در اولویت قرار دهند و فعالیت‌های دیگر نیز در راستای تقویت این بخش صورت گیرد تا درنهایت بتوانند جایگاه خود را در صنعت گردشگری جهانی ارتقا داده و از مزایای اقتصادی و اجتماعی این صنعت بهره‌مند شوند. چرا که به طور کلی صنعت گردشگری یکی از عوامل کلیدی و مهم در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها محسوب می‌شود و با برنامه‌ریزی و مدیریت مناسب می‌تواند به توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی مردم کمک کند.
دیدگاهتان را بنویسید