ایران جزو کشورهای گرسنه نیست!
خلاصه گزارش شاخص گرسنگی جهانی ۲۰۲۴
حریر رحیمی، پژوهشگر پویش فکری توسعه
گرسنگی یکی از چالش‌های جهانی است که تأثیرات عمیقی بر سلامت، رفاه اجتماعی و اقتصادی جوامع دارد. این پدیده نه تنها به عدم دسترسی به غذا مربوط می‌شود، بلکه ناشی از فقر، نابرابری، بحران‌های اجتماعی و سیاسی، و تغییرات اقلیمی نیز می‌باشد. گرسنگی می‌تواند سبب کاهش توانمندی‌های فیزیکی و ذهنی افراد، به‌ویژه در کودکان، شده و در درازمدت موجب افت تولید و رشد اقتصادی در جوامع گردد. گرسنگی نه تنها تهدیدی برای سلامت و رفاه فردی است، بلکه به‌طور گسترده‌تری نیز بر جوامع و کشورها تأثیر می‌گذارد. یکی از بزرگ‌ترین پیامدهای آن، آسیب‌های جبران‌ناپذیر به نسل‌های آینده است. در جوامع با کمبود مواد غذایی و درگیر سوءتغذیه، افراد به‌ویژه کودکان، از دسترسی به مواد غذایی سالم و مغذی محروم هستند که می‌تواند منجر به سوءتغذیه مزمن و مشکلات رشدی شود. این وضعیت به‌ویژه در دوران رشد و تکامل کودکان می‌تواند سبب تاخیرهای فیزیکی و ذهنی شده که در نهایت توانایی‌های آموزشی و شغلی آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. همچنین، گرسنگی می‌تواند باعث افزایش بیماری‌های واگیر و غیرواگیر شود، زیرا بدن افراد گرسنه به دلیل ضعف سیستم ایمنی قادر به مقابله با بیماری‌ها نیست. که این امر می‌تواند منجر به افزایش میزان مرگ‌ومیر و کاهش طول عمر افراد در جوامع آسیب‌دیده گردد. همچنین، گرسنگی با کاهش بهره‌وری نیروی کار، بهره‌وری اقتصادی را نیز کاهش می‌دهد و بر کیفیت و کارآیی محصولات و خدمات اثر منفی می‌گذارد. از جنبه اجتماعی نیز، گرسنگی ممکن است موجب ایجاد ناآرامی‌های اجتماعی، مهاجرت‌های اجباری و بحران‌های سیاسی شود. مردم در مواجهه با گرسنگی ممکن است برای جستجوی منابع غذایی بهتر و بهبود وضعیت زندگی خود دست به اعتراضات زده و به کشورهای دیگر مهاجرت کنند. که در نهایت این تحولات می‌تواند بر ثبات اجتماعی و اقتصادی کشورها تأثیر منفی داشته باشد. علاوه بر این، تغییرات اقلیمی و بحران‌های محیطی به‌ویژه در مناطق آسیب‌پذیر، مانند کشورهای در حال توسعه، می‌توانند منابع غذایی را کاهش داده و مشکل گرسنگی را پیچیده‌تر کنند. تغییرات دما، کاهش بارش‌ها و افزایش بحران‌های طبیعی همچون خشکسالی‌ها و سیلاب‌ها باعث کاهش تولیدات کشاورزی و از بین رفتن امنیت غذایی می‌شود.
در مجموع، گرسنگی به‌عنوان یک بحران جهانی، نیازمند راه‌حل‌های جامع و چندجانبه است که در آن نه تنها افزایش تولید و توزیع غذا بلکه رسیدگی به علل اصلی آن مانند فقر، نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی، و بحران‌های زیست‌محیطی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد.
در سال‌های اخیر، امنیت غذایی به یکی از دغدغه‌های مهم در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، تبدیل شده است. عواملی چون تغییرات اقلیمی، نوسانات اقتصادی، کاهش منابع آبی و افزایش هزینه‌های تولید مواد غذایی می‌توانند بر این وضعیت تأثیر بگذارند. بررسی شاخص گرسنگی جهانی (GHI) نشان می‌دهد که ایران در این شاخص با تغییراتی همراه بوده است. امتیاز این شاخص برای ایران در سال ۲۰۲۲ برابر با ۶.۵، در سال ۲۰۲۳، ۷.۷ و در سال ۲۰۲۴، ۷.۴ بوده است. اگرچه ایران نسبت به بسیاری از کشورها وضعیت بهتری دارد، اما افزایش این شاخص در سال‌های اخیر می‌تواند زنگ هشداری برای سیاست‌گذاران باشد، چرا که نشان‌دهنده چالش‌هایی در حوزه امنیت غذایی و دسترسی عادلانه به مواد غذایی سالم در میان اقشار مختلف جامعه است.
بررسی وضعیت گرسنگی جهانی در گزارش شاخص ۲۰۲۴
یکی از ابزارهای مهم برای ارزیابی و پایش وضعیت گرسنگی در جهان، شاخص گرسنگی جهانی (GHI) است که هر ساله توسط شبکه بین‌المللی مبارزه با گرسنگی (International Food Policy Research Institute – IFPRI) منتشر می‌شود. این سازمان با همکاری دیگر نهادهای بین‌المللی، نظیر Welthungerhilfe و Concern Worldwide، به جمع‌آوری داده‌ها و تحلیل‌های مرتبط با امنیت غذایی و تغذیه در سطح جهانی می‌پردازد.
جدیدترین گزارش شاخص گرسنگی جهانی (GHI) سال 2024 (منتشر شده در ماه اکتبر)، وضعیت گرسنگی را در سراسر جهان، مناطق و کشورهای مختلف بررسی کرده و بر اهمیت عدالت جنسیتی در ایجاد تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی و دستیابی به گرسنگی صفر تأکید دارد. این گزارش نشان می‌دهد که علی‌رغم برخی بهبودها در برخی کشورها، پیشرفت جهانی در کاهش گرسنگی بسیار کند بوده و رسیدن به هدف «گرسنگی صفر» تا سال ۲۰۳۰ غیرممکن به نظر می‌رسد. هر کشوری امتیاز مشخصی در این شاخص دریافت می‌کند که نشان‌دهنده شدت گرسنگی در آن کشور می‌باشد.
این شاخص بر اساس چهار مؤلفه اصلی محاسبه می‌شود:
- نرخ مرگ‌و میر کودکان زیر پنج سال: این بخش به‌طور مستقیم به تأثیر سوءتغذیه در دوران کودکی اشاره دارد. بالا بودن این نرخ در کشورها نشان‌دهنده مشکلات جدی در زمینه دسترسی به تغذیه کافی، بهداشت، و خدمات درمانی است.
- نسبت سوءتغذیه در کودکان زیر پنج سال: این عامل به مقدار و کیفیت تغذیه در کودکان اشاره دارد. سوءتغذیه در این سنین می‌تواند تأثیرات طولانی‌مدت بر سلامت و رشد افراد در طول زندگی داشته باشد.
- کمبود وزن در کودکان: این شاخص برای اندازه‌گیری نسبت کودکان زیر پنج سال که دچار کمبود وزن هستند، استفاده می‌شود که از نشانه‌های اصلی سوءتغذیه مزمن است.
- کوتاه‌قدی کودکان: درصد کودکان زیر پنج سال که به دلیل سوءتغذیه مزمن، قد کوتاه‌تری نسبت به سن خود دارند.
مقدار این شاخص بین ۰ تا ۱۰۰ متغیر است، که ۰ به معنی نبود گرسنگی و ۱۰۰ بدترین وضعیت ممکن را نشان می‌دهد. سطوح شاخص به این صورت دسته‌بندی می‌شوند:
سطح کم (امتیاز ۹.۹ یا کمتر)، سطح متوسط (بین ۱۰ تا ۱۹.۹)، سطح جدی (بین ۲۰ تا ۳۴.۹)، سطح هشداردهنده (بین ۳۵ تا ۴۹.۹) و سطح بسیار هشداردهنده ( ۵۰ و بالاتر). این دسته‌بندی‌ها نشان می‌دهند که هرچه امتیاز یک کشور بالاتر باشد، وضعیت گرسنگی در آن وخیم‌تر بوده و نیاز به اقدامات فوری‌تری دارد.
با وجود تلاش‌های جهانی، کاهش گرسنگی با روندی کند پیش می‌رود. شاخص گرسنگی جهانی در سال ۲۰۲۴ مقدار ۱۸.۳ را نشان می‌دهد که همچنان در سطح متوسط قرار دارد و در مقایسه با مقدار ۱۸.۸ در سال ۲۰۱۶ تغییر چندانی نکرده است. به نظر می‌رسد که بر اساس نرخ فعلی، دستیابی به هدف «گرسنگی صفر» تا سال ۲۱۶۰ امکان‌پذیر خواهد شد، یعنی بیش از ۱۳۰ سال بعد از موعد تعیین‌شده در اهداف توسعه پایدار 2030.
شاخص جهانی گرسنگی (GHI) سال ۲۰۲۴ نشان‌دهنده تشدید بحران گرسنگی در سطح جهانی است. بر اساس این گزارش، حدود ۲.۸ میلیارد نفر در جهان از دسترسی به غذای کافی محروم هستند. مناطق جنوب غرب آسیا و آفریقا با بالاترین میزان گرسنگی روبه‌رو هستند و کشورهای همسایه ایران، از جمله افغانستان و پاکستان، با بحران‌های جدی در زمینه کمبود مواد غذایی مواجه‌اند. همچنین وضعیت امنیت غذایی در یمن و سومالی به حد هشدار رسیده و به شدت نیازمند توجه و اقدام فوری می‌باشد.
بر اساس گزارش شاخص جهانی گرسنگی (GHI) در سال ۲۰۲۴، کشور بلاروس با امتیازی کمتر از ۵، پایین‌ترین سطح گرسنگی را در جهان دارد و در رتبه نخست قرار گرفته است. در مقابل، افغانستان با امتیاز ۳۰.۸ در جایگاه ۱۱۶ از میان ۱۲۷ کشور رتبه‌بندی شده قرار دارد. به‌این ترتیب، کشور بلاروس در سال ۲۰۲۴ بهترین وضعیت و سومالی یکی از بدترین وضعیت‌ها را در شاخص گرسنگی جهانی داشته‌اند.
عوامل متعددی در تشدید بحران گرسنگی نقش دارند. جنگ‌ها و درگیری‌های داخلی در سودان، یمن، سوریه، نوار غزه و کشورهای منطقه ساحل، تأمین غذا را مختل کرده است. تغییرات اقلیمی نیز تهدیدی جدی برای امنیت غذایی محسوب می‌شود؛ خشکسالی شدید در جنوب آفریقا، سیل‌های گسترده در آسیا و طوفان‌های ویرانگر، بسیاری از جوامع را با بحران‌های شدید غذایی مواجه ساخته است. مجموعه این عوامل نشان می‌دهد که بحران گرسنگی نه‌تنها حل نشده، بلکه در برخی مناطق به شدت وخیم‌تر شده است. که در نهایت بدون اقدامات جدی و سیاست‌های کارآمد، تحقق هدف گرسنگی صفر همچنان دور از دسترس خواهد بود.
کشورهای با بدترین عملکرد در شاخص گرسنگی، شامل کشورهایی هستند که در مواجهه با بحران‌های متعدد نظیر جنگ، تغییرات اقلیمی و فقر اقتصادی، نتوانسته‌اند به بهبود وضعیت تغذیه و امنیت غذایی دست یابند. کشورهایی مانند سومالی با شاخص گرسنگی ۴۴.۱، یمن با ۴۱.۲، چاد با ۳۶.۴، ماداگاسکار با ۳۶.۳، و جمهوری آفریقای مرکزی با ۳۴.۹، در این دسته قرار دارند. این کشورها اغلب با مشکلاتی مانند جنگ‌های داخلی، بحران‌های انسانی، کمبود زیرساخت‌های بهداشتی و آموزشی، و مشکلات شدید اقتصادی مواجه هستند که باعث شده‌اند نرخ سوءتغذیه و مرگ‌ومیر در آن‌ها بسیار بالا باشد. در مقابل، کشورهای با بهترین عملکرد در شاخص گرسنگی، کشورهایی هستند که توانسته‌اند با بهبود سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری در بخش‌های کشاورزی، بهداشت و توسعه اقتصادی، وضعیت گرسنگی را در سطح خود به طور چشمگیری کاهش دهند. کشورهایی مانند چین، ترکیه، بلاروس، شیلی، کویت، امارات، لیتوانی، استونی، اسلواکی، و اوروگوئه با شاخص گرسنگی کمتر از ۵، به عنوان نمونه‌های موفق در کاهش گرسنگی شناخته می‌شوند. این کشورها با ارائه برنامه‌های مؤثر در زمینه امنیت غذایی، کاهش فقر و افزایش دسترسی به خدمات بهداشتی و آموزشی، توانسته‌اند در برابر بحران‌های گرسنگی مقاومت کنند.
پیشرفت‌های چشمگیری نیز در برخی کشورها مشاهده می‌شود که با وجود چالش‌های متعدد، توانسته‌اند گرسنگی را به میزان قابل توجهی کاهش دهند. کشورهایی مانند بنگلادش، موزامبیک، نپال، سومالی و توگو طی سال‌های اخیر موفق به کاهش چشمگیر گرسنگی شده‌اند. این پیشرفت‌ها ناشی از سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در بخش‌های کشاورزی، بهبود زیرساخت‌ها و اجرای برنامه‌های دولتی و بین‌المللی برای مبارزه با سوءتغذیه و فقر بوده است. این کشورها نشان داده‌اند که حتی در شرایط سخت، با تلاش‌های مؤثر می‌توان به پیشرفت‌های قابل توجهی در زمینه کاهش گرسنگی دست یافت.
وضعیت ایران در شاخص گرسنگی جهانی ۲۰۲۴
در ارزیابی جهانی، ایران در سال ۲۰۲۴ موفق به کسب رتبه ۳۸ از میان ۱۲۷ کشور شده است و امتیاز ۷.۴ را در شاخص گرسنگی جهانی (GHI) دریافت کرده است. این امتیاز نشان‌دهنده وضعیت “کم” گرسنگی در ایران است که به‌طور نسبی در مقایسه با بسیاری از کشورهای در حال توسعه، وضعیت خوبی دارد. این شاخص در مقایسه با سال‌های گذشته روند نزولی داشته و وضعیت کشور را بهبود بخشیده است. به‌عنوان نمونه، در سال ۲۰۰۰، مقدار این شاخص ۱۳.۷ بود و از آن زمان در هر دوره کاهش یافته است: در سال ۲۰۰۸ به ۹.۱ رسید، در سال ۲۰۱۶ به ۸ رسید و در نهایت در سال ۲۰۲۴ به ۷.۴ رسید. این کاهش، گواهی بر پیشرفت‌های ملموس در کاهش گرسنگی و سوءتغذیه در کشور است.
در سال ۲۰۲۴، وضعیت ایران در شاخص جهانی گرسنگی نسبتا بهتر از بسیاری از کشورهای درگیر بحران‌های جدی مانند جنگ یا بلایای طبیعی است. اما به‌طور کلی، ایران همچنان با چالش‌هایی در زمینه گرسنگی و سوءتغذیه مواجه است که بیشتر به مشکلات اقتصادی، تحریم‌ها، تغییرات اقلیمی، و نابرابری‌های اجتماعی برمی‌گردد.
یکی از دلایل اصلی وضعیت نه‌چندان مطلوب ایران در این شاخص، مشکلات اقتصادی کشور و کاهش قدرت خرید مردم به‌ویژه در گروه‌های کم‌درآمد است. علاوه بر این، بحران‌های آبی و کاهش منابع طبیعی در برخی مناطق کشور، بر تولید و تأمین مواد غذایی تأثیر منفی گذاشته است. همچنین، مشکلات در دسترسی به مواد غذایی سالم و مناسب در برخی مناطق به‌ویژه در مناطق روستایی و کمتر توسعه‌یافته، از دیگر عواملی است که موجب شده ایران در رتبه‌های پایین‌تر این شاخص قرار گیرد.
با این حال، ایران در مقایسه با برخی کشورهای جنگ‌زده یا در حال توسعه، موفق به حفظ وضعیت نسبتا پایدارتری در زمینه امنیت غذایی شده است و توانسته است به‌طور نسبی از تأثیرات منفی بحران‌های جهانی مانند پاندمی کووید-۱۹ و بحران‌های اقتصادی جهانی جلوگیری کند.
نقاط مثبت این پیشرفت‌ها شامل کاهش نرخ سوءتغذیه در ایران طی دو دهه گذشته و بهبود دسترسی به مواد غذایی است. همچنین، کاهش نرخ مرگ‌ومیر کودکان در این سال‌ها، نشان‌دهنده عملکرد مثبت کشور در زمینه بهداشت و تغذیه است. این دستاوردها از آن رو حائز اهمیت هستند که نشان می‌دهند ایران در این عرصه به موفقیت‌های قابل توجهی دست یافته است.
با این حال، برای بهبود هرچه بیشتر وضعیت امنیت غذایی و جلوگیری از افزایش گرسنگی در آینده، لازم است سیاست‌هایی در جهت کاهش قیمت مواد غذایی، بهبود تغذیه کودکان و مقابله با تأثیرات تغییرات اقلیمی بر کشاورزی اتخاذ شود. همچنین، باید برنامه‌هایی برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر و بهبود کیفیت مواد غذایی اجرا شود تا روند رو به رشد در این شاخص حفظ گردد. بنابراین برای مقابله با این چالش‌ها و دستیابی به امنیت غذایی پایدار، می‌توان مجموعه‌ای از اقدامات مؤثر زیر را در نظر گرفت:
- تقویت سیاست‌های اقتصادی حمایتی: در سال‌های اخیر، مشکلات اقتصادی کشور و کاهش قدرت خرید مردم یکی از عوامل تأثیرگذار بر امنیت غذایی بوده است. بنابراین، لازم است سیاست‌های اقتصادی کشور به‌ویژه در زمینه توزیع درآمد، افزایش قدرت خرید اقشار کم‌درآمد و کاهش فقر تقویت شوند. این اقدامات می‌تواند به بهبود دسترسی مردم به مواد غذایی سالم و کافی کمک کند.
- توسعه کشاورزی پایدار و بهبود مدیریت منابع آب: کشاورزی پایدار و مدیریت بهینه منابع آبی از جمله کلیدی‌ترین عوامل برای تأمین امنیت غذایی هستند. کشور ایران باید برنامه‌های توسعه کشاورزی پایدار را گسترش دهد و به‌ویژه بر بهبود تکنولوژی‌های آبیاری و مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی تمرکز کند تا در بلندمدت از بحران‌های آب و خاک جلوگیری نماید.
- تقویت شبکه‌های توزیع مواد غذایی: بهبود زیرساخت‌های توزیع مواد غذایی، به‌ویژه در مناطق روستایی و کم‌برخوردار، می‌تواند به کاهش فاصله میان تولید و مصرف مواد غذایی و جلوگیری از هدررفت منابع کمک کند. که این اقدامات می‌تواند به کاهش نابرابری‌ها در دسترسی به مواد غذایی سالم در داخل کشور منجر شود.
- توجه به آموزش و فرهنگ‌سازی تغذیه‌ای: آموزش عمومی در زمینه تغذیه صحیح و بهبود آگاهی مردم در مورد انتخاب‌های غذایی می‌تواند تأثیر زیادی بر کاهش سوءتغذیه، به‌ویژه در گروه‌های آسیب‌پذیر مانند کودکان و زنان باردار داشته باشد. ایجاد برنامه‌های آموزشی در مدارس و جوامع مختلف برای ترویج رژیم‌های غذایی سالم می‌تواند از گرسنگی و سوءتغذیه پیشگیری کند.
- پاسخگویی به بحران‌های طبیعی و تغییرات اقلیمی: ایران باید استراتژی‌های مؤثری برای مقابله با بحران‌های طبیعی مانند خشکسالی و سیل و تأثیرات تغییرات اقلیمی بر امنیت غذایی تدوین کند. این امر می‌تواند از آسیب‌پذیری بیشتر بخش کشاورزی و منابع غذایی در برابر این بحران‌ها جلوگیری نماید.
به طور خلاصه گزارش شاخص گرسنگی جهانی نشان می‌دهد که ایران در طول دو دهه گذشته علمکرد نسبتا مناسبی را در کاهش گرسنگی داشته، اما در طول سال‌های اخیر این روند متوقف شده و رو به بدتر شدن گذاشته است. با توجه به اینکه اکثر کشورهایی که درگیر جنگ هستند، وضعیت بدی را در شاخص گرسنگی جهانی دارند، اگر ایران بخواهد به ورطه گرسنگی دچار نشود، باید تا حد ممکن از جنگ دوری کند و در اولین فرصت سیاست‌های حمایتی را برای اقشار پایین درآمدی در دستور کار قرار دهد.
دیدگاهتان را بنویسید