انتشارات - روایت همایون

توضیحات

روایت همایون کاتوزیان از مسئله توسعه در ایران

بخشی از مقدمه محسن رنانی بر کتاب:

بخش اعظم روشنفکران و نظریه‌پردازان ایرانی دهه‌های چهل، پنجاه و شصت شمسی، مسئله توسعه‌نیافتگی ایران را همواره در چارچوب سنت مارکسیستی (ماتریالیسم تاریخی) تحلیل و تبیین می‌کردند. کاتوزیان یکی از پیشگامانی است که این چارچوب را شکست و روش‌ تحلیلی تازه و تفسیری متفاوت از مسئله ارایه کرد. نظریه‌ها و مفاهیمی که او در قالب اصطلاح‌هایی همچون جامعه کم‌آب، جامعه پراکنده، استبداد ایرانی، ساختار طبقاتی، دولت بی‌طبقه، تضاد دولت و ملت، جامعه کوتاه‌مدت و نهایتاً چرخه استبداد ارایه کرده است، برای فهم سازوکار توسعه‌نیافتگی ایران بسیار الهام‌بخش و راهگشا بوده است. پس از کاتوزیان بود که عصر نو و نسل تازه‌ای از نظریه‌پردازی غیرمارکسیستی و غیرکلیشه‌ای برای تبیین مسئله توسعه‌نیافتگی ایران پدیدار شد. بر این اساس تلاش فکری کاتوزیان در زمینه تبیین مسئله توسعه‌نیافتگی ایران را باید تلاشی پیش‌کسوتانه و افق‌گشایانه ارزیابی کرد.

او در چارچوب الگوی نظری استبداد ایرانی؛ عقب‌ماندگی جامعه ایران را در مقایسه با پیشرفت جامعه اروپا تحلیل می‌کند و آن را معلول تعامل دو ساخت سیاسی و اجتماعی می‌داند. درواقع در چارچوب تحلیلی کاتوزیان، نظریه استبداد ایرانی بر ساخت سیاسی و نظریه جامعه کوتاه‌مدت بر ساخت اجتماعی متمرکز است.

کاتوزیان در چارچوب نظریه استبداد ایرانی و با ارایه شواهد تاریخی، مسئله عقب‌ماندگی ایران را در سه دوره تاریخی ایران باستان، قدیم و جدید تحلیل می‌کند؛ گرچه تمرکز و تأکید او بر تحلیل تحولات دوره انقلاب مشروطیت تا پایان دوره پهلوی است. بی‌گمان جامعه دانشگاهی و روشنفکری ایران، پیشرفت‌های فکری سه دهه اخیر خود را در تبیین مسئله توسعه‌‌نیافتگی ایران، تا حدود زیادی مدیون اندیشه‌های افق‌گشایانه کاتوزیان است و از این بابت باید از او سپاسگزار باشیم.

توضیحات تکمیلی