معرفی: میزگردهای توسعه سلسله نشست‌هایی است که با هدف ایجاد گفت‌وگوی نخبگان و بصیرت‌افزایی عمومی در باب دانش توسعه، توسط «پویش فکری توسعه» برگزار می‌شود. این نشست‌ها در دو قالب ارائه مقالات عمومی نظریه پردازان توسعه و ارائه موضوعات مختلف مرتبط با توسعه، با دعوت از استادان و صاحب‌نظران صورت می‌پذیرد.
موضوعات مرتبط با توسعه مجموعه موضوعاتی است که با نظر کارشناسان پویش فکری توسعه و از منظر اولویت‌های پژوهشی در دستورکار میزگردهای توسعه قرار می‌گیرد. این موضوعات در قالب کتاب، پایان‌نامه، مقاله و ترجمه است که در جلساتی با حضور صاحب‌نظران به بحث گذاشته و ضمن تلاش برای غنی کردن موضوع، در مورد ارتباط و نقش آن با توسعه بحث می‌شود.
خروجیِ جلسات میزگردهای توسعه در قالب کلیپ تصویری، فایل صوتی و متن گزاره‌های مهم جلسه در سایت، کانال و اینستاگرام پویش فکری توسعه منتشر می‌شود و مجموعه این مقالات بعداً به صورت کتاب منتشر خواهد شد.

جلسه میزگرد توسعه با موضوع:

آموزش و توسعه

با حضور
دکتر محسن رنانی، استادتمام اقتصاد دانشگاه اصفهان
دکتر اسدالله مرادی، استادیار دانشگاه فرهنگیان
دکتر محمود مهرمحمدی، رییس اسبق دانشگاه فرهنگیان
سرکار خانم جوانی، معاون ابتدایی اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان
مدیران و معاونان نواحی شش گانه آموزش و پرورش اصفهان
جمعی از مدیران مدارس ابتدایی شهر اصفهان

ارائه دهنده:
دکتر حسین قربانی

نوزدهمین نشست میزگردهای توسعه با موضوع «آموزش و توسعه» در تاریخ ۲ آبان ۱۳۹۸ با حضور جمعی از مدیران و کارشناسان آموزش و پرورش و اعضای پویش فکری توسعه برگزار شد. در این نشست که در محل آموزش و پرورش ناحیه ۲ اصفهان برگزار شد، آقایان دکتر حسین قربانی، دکتر محمود مهر‌محمدی، دکتر اسدالله مرادی و دکتر محسن رنانی به عنوان اعضای اصلی گفت‌و‌گو، حضور داشتند.

در ابتدای جلسه، مقاله‌ای عمومی از نظریه‌ها و فعالیت‌های پائولو فریره در حوزه آموزش و پرورش از سوی آقای دکتر حسین قربانی ارائه شد.

دکتر قربانی صحبت‌های خود را با بیان داستانی از توسعه ایرانی و با این نقل قول از آقای بهمن بیگی، شروع کردند که:

در واقع، این افراد در بزرگسالی دو ویژگی خواهند داشت: از خود بیگانگی و شیء‌شدگی؛ بدین معنا که نیازها و ارزش‌های بنیادین خود را نمی‌شناسند و از درون تهی می‌شوند و پدیده‌های اجتماعی­- فرهنگی اطراف­شان از جمله نابرابری‌ها را به عنوان امری ناگزیر می‌پذیرند و احساس می‌کنند، اراده‌شان نمی‌تواند نقشی در ایجاد تغییر داشته باشد.

سپس، دکتر قربانی تشابهات بین آقای بهمن بیگی و پائولو فریره را برشمردند؛ که به عنوان نمونه این تشابهات، می‌توان به فعالیت در حوزه سواد‌آموزی بزرگسالان، کار با توده‌ها و اقشار فقیر جامعه و نظریه‌پردازی در متن عمل، اشاره کرد. فریره از زندگی در بین توده‌های جامعه، به این نتیجه رسید که ظلم و تبعیض در جامعه، به نوعی نظام‌مند از مدرسه تولید و در بین نسل‌ها درونی و نهادینه می‌شود. فریره در کتاب خود تحت عنوان «آموزش ستمدیدگان»، از مؤلفه‌هایی مانند آموزش بانکی، آموزش رهایی‌بخش، ستمگری و ستم‌پذیری، و فرهنگ سکوت نام می‌برد.

در ادامه، دکتر قربانی بعد از تشریح مؤلفه‌های دیدگاه فریره، برخی راهکارها و پیشنهادهای فریره‌ای برای اصلاح و بهبود نظام آموزشی را مطرح کردند که شاید بتوان آنها را به عنوان سیاست‌هایی در مدارس ایران پیاده کرد. فریره باور داشت که اگر قرار است توسعه اتفاق بیفتد، توسعه در افکار، باورها و نگرش‌ها باید اتفاق بیفتد و این تغییر، تنها در بستر گفت‌و‌گو میسر است و تا وقتی افراد جامعه نتوانند به شکل نقادانه اتفاقات و پدیده‌های اجتماعی که هر روز با آن مواجه هستند را به پرسش بگیرند، نمی­‌توان به توسعه امید داشت.

در ادامه، آقای دکتر مهر محمدی، که به صورت آنلاین در جریان مباحث حضور داشتند، نظرات خود را مطرح کردند. فریره شکستن چرخه سیستم‌پذیری و ستمگری را هدف غایی خودش می­داند و این هدف، معرف نظریه‌­ای به نام بازسازی اجتماعی است. به عبارتی، اگر عدالت استقرار پیدا نکند، توسعه در دسترس نخواهد بود و بنابراین، رسالت آموزش و پرورش، آماده سازی نسل جدید برای کنش­وری در جهت به ­هم­ریختن ساختارهای موجود یعنی ساختارهای ناعادلانه قدرت یا بی عدالتی ساختارمند است؛ تا به این ترتیب، راه را برای کنش­وری در جهت ایجاد وظایف شهروندی فراهم کند.

دکتر مهرمحمدی، این پرسش را مطرح کردند که آیا اتخاذ چنین رویکردی برای تربیت چنین نسلی امکان پذیر است و تا چه اندازه می­‌توانیم در این جهت، انتظار داشته باشیم؟ به عبارت دیگر، آیا با پرچم تغییر نظام سیاسی و اجتماعی، چنان­چه در چشم انداز این نظریه دیده می‌­شود، می‌­توانیم به ترویج رویکرد انتقادی و انقلابی در نسل جدید بپردازیم؟
رئیس اسبق دانشگاه فرهنگیان، در پاسخ به این پرسش‌­ها، دو اندیشه تربیتی دیگر را مطرح کردند. نخست، اندیشه انسان­گرایی عقلانی که خواستار استقرار جامعه عادلانه بر پایه دموکراسی است. و دیگر، اندیشه مشارکتی جان دیوئی که معتقد به دموکراسی در مقیاس مینیاتوری است. ایشان در تبیین نسبت انسان­گرایی عقلایی با دموکراسی گفتند

یعنی اگر در گذشته، این برنامه آموزشی، خاص طبقات برگزیده بود، اکنون با عمومیت دادن همان برنامه­‌های آموزشی، زمینه حضور آحاد جامعه برای مشارکت در صحنه حکمرانی میسر می‌­شود.
در ادامه، جهت همسوسازی تجربه زیسته بچه­‌ها، با آنچه که به عنوان هویت و رفتار دموکراتیک در آینده از آنان انتظار داریم، از اندیشه مشارکتی جان دیوئی صحبت کردند. از منظر دیوئی، چشم انداز استقرار نظم دموکراتیک، باید بر تمام روابط و مناسبات مدرسه حاکم باشد تا روح دموکراسی از طریق تجربه در وجود دانش­آموزان نهادینه شود.
از منظر آقای دکتر مهرمحمدی، با قرار گرفتن در چنین اکوسیستمی، در سایه تجربه زیسته مورد نظر دیوئی است که ایفای نقش کنشگری و شهروند دموکراتیک در بزرگسالی محتمل­تر می‌­شود. ایشان همچنین بر وجه کمتر توجه شده در اندیشه دیوئی که همان مساله سؤال محوری است، تأکید کردند و ملاک دقیق تربیت­یافتگی را طرح سؤالات خوب خواندند.

در ادامه این جلسه، آقای دکتر اسدالله مرادی، بحث خود را با نگاه تاریخی جهت تعیین جایگاه فریره در تعلیم و تربیت دنبال کردند تا به این مساله بپردازندکه ما می­توانیم از فریره چه بیاموزیم؟ در این نگاه تاریخی، با گذر از دوران پیش از رنسانس، رنسانس و عصر روشنگری، انقلاب های کوپرنیکی از ۵ هدف کلان تعلیم و تربیت نام بردند؛ که عبارت بودند از:

• علم برای علم یا به عبارتی فرهیختگی
• تربیت برای اهداف اخلاقی
• تربیت برای استقلال فکری
• تربیت برای شغل حرفه ای

ژان ژاک روسو اولین کسی است که از بطن قرن هیجدهم، منتقد مدرسه جدید است؛ یعنی مدرسه‌ای که برای تربیت جهت شغل حرفه­‌ای بنا شده است. او در کتاب «امیل» نگاهی انسانی به تربیت دارد و می­‌گوید انسان فطرتاً پاک است و این جامعه است که کودک را ناخواسته ادب می‌­کند. تا قبل از روسو، موضوع مهم بود، اما روسو اعلام کرد، خود کودک مهم­تر از موضوعی است که تدریس می‌­شود و این را می­‌توان نخستین انقلاب کوپرنیکی تعلیم و تربیت خواند. بعدها فلاسفه اگزیستانسیالیست، روان­شناسان انسان­گرا، مارکسیست­‌ها و نئومارکسیست‌­ها، کسانی بودند که به این موج پیوستند. امثال فریره در این جغرافیای تاریخی ظهور پیدا کردند.

به گفته آقای دکتر مرادی، آنچه می‌­توانیم از فریره بیاموزیم­، شیوه سنتز اوست: «او توانست از هگل، اندیشه دیالکتیکی، از مارکس، اندیشه انتقادی، از فلاسفه اگزیستانسیالیست بخصوص سارتر، آزادی و مسؤولیت‌­پذیری و از ریشه­‌های مسیحیت، توجه به برابری طلبی و انسان­گرایی و از جان دیوئی، نگاه گروهی و جمعی را با هم سنتز کند»؛ و از همه اینها، یک روح انسانی برای تربیت ساخت.
از منظر دکتر مرادی، نخستین منبع نگاه انسانی به تربیت را می‌توان در آیات قرآنی یافت. به گفته ایشان، عرفا بیش از همه به این نگاه تاریخی رسیده­‌اند. ایشان دو ظلم بزرگ در تاریخ اسلامی را، یکی بی‌رحمی مکتب خانه‌­ها و دیگری، ازدواج زودرس دختران خواند و این را بیشتر ثمره نگاه متکلمین و فقها دانستند. ایشان در مقابل، از قرن ۵ و ۶، به عنوان دوران طلایی تاریخ تمدن اسلامی به لحاظ رقابت نحله­‌های مختلف فکری یاد کردند. همچنین این موضوع که در حوزه‌­های علمیه ما، همواره طلبه (شاگرد)، استاد را انتخاب می­‌کرده است را از مواردی نامیدند که می‌­توان در سنتر تربیت اسلامی- به شیوه فریره- از آن استفاده کرد. به گفته ایشان در دوران جدید، نگاه دارالفنونی، همچنان باعث شده است علوم انسانی، در مرحله‌­ای فرودست نسبت به صنعت و پزشکی قرار بگیرد.
آقای دکتر مرادی، وضع امروز مدارس ما را به مراتب «وخیم‌تر» از قرن بیستم دانستند و بر نیاز ظهور افرادی چون فریره برای عمل در صحنه و سنتز تربیتی انسانی جهت رهایی از زندان مدرسه تأکید کردند.

آقای دکتر رنانی، با دست گذاشتن بر یکی از نکات طلایی فریره که مستقیماً به توسعه ملی مربوط است، به تشریح شکل­گیری رابطه سلطه در مدارس و تعمیم آن به دیگر مسائل پرداختند. از منظر ایشان، در کلاسی که معلم متکلم وحده است و سخنرانی می­‌کند، رابطه سلطه‌­گرایانه شکل می‌­گیرد؛ یعنی دانش آموز به سلطه، خو می­‌کند؛ نگاه، از بالا به پایین می‌­شود و این دانش آموز هر وقت فرصت کند، خودش تبدیل به یک سلطه­‌گر خواهد شد. به تعبیر دیگر

پس طبیعی است نسلی که با سلطه پذیری، آموزش دیده است، وقتی وارد عرصه اجتماع می‌­شود، این رابطه را تکثیر می­‌کند و تا رأس هرم قدرت هم پیش می‌­رود. نسلی می­‌تواند توسعه بیافریند که در کودکی، به گفت‌و‌گو عادت کرده باشد. ایشان، نقطه رهایی بخش برای حرکت به سمت توسعه را، شکستن این رابطه سلطه محور در مدرسه دانستند و  در این مسیر، تنها راه ممکن را تبدیل آموزش به بستر گفت‌و‌گو تعریف کردند که در آن، هر انسانی، می­‌تواند به روش خود شکفته شود. آقای دکتر رنانی افزودند که این رابطه سلطه، در سه نظام خانوادگی، اجتماعی و سیاسی تکثیر شده است. برای تغییر در خانواده ها، باید مادرها تغییر کنند که امروزه حتی فرصت کافی برای شرکت در دوره­‌های آموزشی را ندارند. برای تغییر در نظام سیاسی، صبر لازم است که نسلی که به این عادت رفتاری خو گرفته است، به طور طبیعی، بازنشسته شود؛ اما «در نظام آموزشی از همین فردا می‌­توانیم تغییر را شروع کنیم، چرا که بودجه نمی­‌خواهد، فقط عزم، تعهد و صبر می‌­طلبد».

در ادامه این نشست، مدیران و حاضران در جلسه، سؤالات و نظرات خود را مطرح کردند.

منابع

برخورداری، رمضان (۱۳۹۴). پائولو فریره. دانشنامه ایرانی برنامه درسی. محور۲۰. مشاهیر. ۶-۱.

جعفری، علی (۱۳۸۸). سیر تطور نظریات ارتباطات توسعه: تأکید بر پارادایم چندگانگی فرهنگی. نشریه رسانه. ۸۰ (۴)، ۱۰۷-۹۷.

حاجی آخوندی، زهرا، امام جمعه، محمدرضا، سرمدی؛ محمدرضا (۱۳۹۰). عناصر اصلی برنامه درسی در نظریه آموزش و پرورش پائولو فریره. فصلنامه مطالعات برنامه درسی. ۵ (۲۰)، ۱۷۱-۱۴۲.

خانیکی، هادی، کاووسی، لیدا (۱۳۹۱). «تئاتر برای توسعه» به مثابه رسانه: فرایند شکل‌گیری و ویژگی­های ارتباطی. فصلنامه علوم اجتماعی. ۱۹(۵۹)، ۱۷۳-۱۴۲.

شعبانی ورکی، بختیار (۱۳۸۳). آموزش و پرورش و انسان شدن: نظریه انتقادی پائولو فریره. نشریه نوآوری های آموزشی. ۳ (۸)، ۱۰۵-۹۵.

غفاری، ابوالفضل، کرامتی، انسی (۱۳۹۲). بنیان های فلسفی اندیشه پائولو فریره و دلالت های آن برای برنامه درسی. پژوهش در مسایل تعلیم و تربیت. ۸ (۳۰)، ۲۸-۱.

فتحی و اجارگاه، کورش (۱۳۹۲). برنامه درسی به سوی هویت‌های جدید: شرحی بر نظریات معاصر برنامه­درسی. تهران: انتشارات آییژ .

فریره، پائولو و دونالدو ماسدو (۱۳۹۵). سواد: خوانش کلمه و جهان. ترجمۀ حسام حسین زاده. تهران: نشر اینترنتی رهایی.

فریره، پائولو (۱۳۹۴). کنش فرهنگی برای آزادی. ترجمۀ احمدبیرشک. تهران: نشر اینترنتی رهایی.

فریره، پائولو و ایرا شر (۱۳۹۴). پداگوژی برای رهایی. گفت و گوهایی برای دگرگونی آموزش. ترجمۀ حسام حسین زاده. تهران: نشر اینترنتی رهایی.

فریره، پائولو (۱۳۹۴).آموزش برای آگاهی انتقادی. ترجمۀ منصوره کاویانی. تهران: نشر اینترنتی رهایی.

فریره، پائولو و مایلز هورتن (۱۳۹۴). راه را با پیمودنش میسازیم: مکالماتی دربارۀ آموزش و تغییر اجتماعی. ترجمه حسام حسین زاده. تهران: نشر اینترنتی رهایی.

فریره، پائولو (۱۳۹۴). آموزش ستم‌دیدگان. ترجمه احمد بیرشک و سیف الله راد. تهران: نشر اینترنتی رهایی.

فریره، پائولو (۱۳۵۶). فرهنگ سکوت. ترجمه علی شریعتمداری، تهران: چاپخش.

مولانا، حمید (۱۳۷۱).گذر از نوگرایی. ترجمه یونس شُکرخواه، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها.

مدیر میزگردهای توسعه: امیر حســین پوره
تدوین گزارش: سیمین مشکواتی
تصویر بردار: مهدی درخشـان
صدابردار: همایون وفامهــر

تصاویر جلسه

برای دیدن عکس‌ها در اندازه واقعی، روی عکس مورد نظر راست کلیک کرده و گزینه‌ Open image in new tab را انتخاب کنید.