توسعه از دیدگاه ادوارد شیلز
چهاردهمین جلسه از سلسله نشست های مقالات عمومی پویش فکری توسعه در تاریخ ۱۰ مرداد ۱۳۹۸ با ارائه نظریه ادوارد شیلز برگزار شد. ارائه این مقاله را آقای دکتر داوود نجفی عهده دار بودند. در این جلسه آقایان دکتر امیرمسعود شهرام نیا ، دکتر محسن رنانی، دکتر عبدلحسین ساسان، دکتر حاتمی و جمعی از کارشناسان پویش فکری توسعه حضور داشتند. یکی از مهم ترین نظریه پردازان توسعه که نقش قابل توجهی در تکوین نظریه نوسازی ایفا کرد، ادوارد شیلز بود. نظریه وی در مورد چگونگی دستیابی کشورهای جهان سوم به توسعه و به ویژه توسعه سیاسی است. اگر چه شیلز مانند سایر نظریه پردازان مکتب نوسازی فرآیند توسعه یافتگی را در قالب تقابل سنت و مدرنیته و گذار از اولی به دومی مورد تحلیل قرار می دهد؛ اما مباحث وی پیرامون توسعه دستاوردهای مشخص یا ویژه ای داشته که آن را در مکتب نوسازی واجد اهمیت می کند. اول اینکه، از نظر وی نقطه عزیمت توسعه، توسعه سیاسی است. دوم اینکه، وی اساساً نگرشی نخبه گرایانه به توسعه به طور عام و توسعه سیاسی به طور خاص دارد؛ چنانکه به زعم وی نخبگان و روشنفکران مهمترین نیروی محرک توسعه یافتگی هستند و در این فرآیند نقش اصلی را ایفا می‌کنند. شیلز چالش اصلی در فرآیند توسعه یافتگی را تقابل نخبگان و روشنفکران با توده تحصیل نکرده یا به عبارت دقیق‌تر، شکاف میان نخبگان و توده می‌داند.
پس از ارائه مقاله آقای دکتر شهرام نیا جایگاه شیلز را در منظومه مباحث توسعه و در پارادایم فکری نظریه پردازان هم نسل اش تشریح کردند. از منظر ایشان دو نکته در نگاه شیلز برجسته است. نخست در نوع نگاهش به مدرنیته که سعی دارد به نقدهای مدرنیته پاسخ گوید و دوم در نوع نگاه نخبه گرایانه اش. در ادامه آقای دکتر حاتمی با اشاره به کاربست‌های دیدگاه شیلز در ایران پرسش‌هایی نظیر جهت توسعه، گرایش آغازین توسعه، کارگزاران توسعه و مساله توسعه از دیدگاه شیلز را واشکافی کردند. ایشان در پاسخ به این پرسش که آیا نوسازی‌ای که شیلز از آن حمایت می‌کند از نوع دموکراتیک است یا اقتدارگرا، گفتند: «به نظر می‌رسد شیلز طرفدار اقتدارگرایی است. چون نخبه‌گرایانه است ولی این اقتدار را به جای اینکه در اختیار نظامیان بگذارد در اختیار روشنفکران قرار می دهد». در ادامه صحبت هایشان با تاکید بر اینکه شیلز نهادگرا هم هست خاطرنشان کردند این نهادی که قرار است توسعه را انجام دهد نهاد دانشگاه است.
در ادامه صحبت های ایشان، اقای دکتر ساسان دو وجه پوزیتو و نورماتیو برای علم اقتصاد مطرح کردند. به اعتقاد ایشان بسیاری از اصطلاحات شیلز وجه نورماتیو دارد. شیلز بر خلاف سایر اقتصاددانان که نقش کارافرینان را در توسعه برجسته می‌کنند، بر نقش روشنفکران صحه می‌گذارد. ایشان با اشاره توسعه کره جنوبی از مسیر اقتدار گرایی افزدودند: «دموکراسی در بعضی مقاطع و در برخی جوامع جواب نمیدهد».
خانم دکتر شعبانی با ذکر این مطلب که شیلز در توسعه به معنای مدرنیته به عقلانیت وبری اشاره دارد مقایسه‌ای بین دو دیدگاه شیلز و وبر انجام دادند. در این مقایسه، نگاه شیلز از بالا به پایین و نگاه وبر از پایین به بالاست. در ادامه اقای دکتر تیموری این ابهام را مطرح کردند که شیلز چگونه بحث مدرنیته را تعریف کرده است درحالیکه در نوسازی ویژگی اقتصادی نمود پیدا می‌کند؟ از سوی دیگر شیلز بر روشنفکران عملی تاکید دارد در حالیکه حوزه دانشگاه در اختیار روشنفکران نظری است؟ آقای دکتر حاتمی در پاسخ به ایشان کارکرد دانشگاه را پرورش نخبگانی دانستند که خارج از مرزهای دانشگاه اثرگذار باشند.
در گفت و گوی پایانی، آقای دکتر رنانی توسعه را یک موجود زنده خواندند. این خلاف دیدگاه نظریه پردازان نوسازی است که توسعه را موجودی مکانیکی قلمداد می‌کنند. از منظر ایشان این که شیلز می‌گوید توسعه سیاسی مقدم است یک خطاست و در واقع فرهنگ و اجتماع اولویت دارد. ایشان افزدند: «گاهی ما نخبگان سیاسی دموکرات داریم که عملیات آنها ضد توسعه است. ایران یکی از آزمایشگاه‌های چنین نخبگانی است و نمونه اعلای آن دکتر مصدق است.» ایشان ادامه دادند: «توسعه سیاسی زودهنگام بسیار خسارت آفرین است. دموکراسی پس از انقلاب برای فرایند توسعه آسیب زا بود و اقتدار پهلوی برای مسیر توسعه اثر بخش‌تر بوده است». این جلسه با بررسی شرط های لازم و کافی برای توسعه و مدرنیزاسیون و سطوح گفتمان سازی توسعه خاتمه یافت.
ویدئوی چکیده مباحث مطرح شده در جلسه و همچنین فایل صوتی نشست در ادامه ارائه می‌شود:
دیدگاهتان را بنویسید