آخرین مطالب

به مناسبت ۱۲ رتبه صعود کشور قرقیزستان در شاخص ترکیبی توسعه

به‌سوی کامیابی با رشد اقتصادی و کاهش مشارکت‌طلبی نظام سیاسی

نویسنده: دکتر مرتضی درخشان (پژوهشگر پویش فکری توسعه)

کشور قرقیزستان یکی از کشورهای کوچک در آسیای مرکزی است و در همسایگی چین و ازبکستان قرار دارد. این کشور فقط ۶ میلیون جمعیت دارد و از اقتصاد‌های کوچک دنیا به‌حساب می‌آید. قرقیزستان به‌لحاظ تولید ناخالص داخلی در بین ۱۹۰ کشور جهان در رتبه ۱۲۹ قرار گرفته و از نظر درآمد سرانه در رتبه ۱۴۷ است، اما به‌لحاظ شاخص‌های سیاسی، اجتماعی و فردی کشوری در سطح متوسط به بالا به‌شمار می‌آید. این کشور که سال گذشته در بین کشورهای دسته سوم توسعه یعنی «در آستانه توسعه» قرار داشت، امسال با رشد قابل قبولی که در ابعاد مختلف توسعه داشته توانسته است ۱۲ رتبه بهبود یابد و در همین دسته سوم به نیمه بالایی صعود کرده است. عملکرد جالب این کشور باعث شد تا این کشور را به‌عنوان یکی از کشورهای جذاب سال گذشته در مسیر توسعه انتخاب کنیم و عملکرد آن را موردِ‌بررسی قرار دهیم تا ببینیم قرقیزستان دقیقاً چه شاخص‌هایی را هدف قرار داده تا بتواند مسیر توسعه را بپیماید.

قرقیزستان در سال ۲۰۲۱ در بین ۱۵۴ کشور در رتبه ۸۷ قرار داشت و در دسته کشورهای در آستانه توسعه طبقه‌بندی می‌شد. این کشور در سال ۲۰۲۲ توانست با رشد ۵ درصدی در شاخص ترکیبی توسعه، جایگاه خود را ۱۲ رتبه ارتقا داده و به رتبه ۷۵ جهان برسد تا در نیمه بالایی کشورهای در آستانه توسعه قرار بگیرد. مسیر طی‌شده در سال گذشته، این کشور را نسبت به آینده توسعه خود امیدوار کرده است. اما باید دید دقیقاً چه ابعادی به‌عنوان هدف اصلی و کانون توجه توسعه قرقیزستان قرار گرفته است. در نمودار زیر تغییرات ابعاد مختلف توسعه مشاهده می‌شود.

همان‌طور که در نمودار فوق مشاهده می‌شود، کشور قرقیزستان در حوزه سیاسی و اجتماعی در طول سال گذشته تنزل داشته و تمرکز این کشور بیشتر در حوزه‌های اقتصادی، فردی و زیست‌محیطی بوده است. کاهش ۱۰ درصدی در منظر اجتماعی توسعه این کشور و همچنین کاهش ۴ درصدی در منظر سیاسی به‌صورت ظاهری نشان می‌دهد که این کشور سعی دارد با وجود بسته‌بودن فضای سیاسی و اجتماعی و ایجاد اقتدار اجرایی، حوزه‌های فردی و اقتصادی را به‌شدت تقویت کند و سپس محیط زیست را نیز محافظت کند. البته در این مسیر هم موفق عمل کرده و توانسته است در مجموع شاخص ترکیبی توسعه خود را ارتقا بخشد. شاید بتوان راهبرد توسعه قرقیزستان در سال گذشته را «توسعه غیردموکراتیک» نامید. توسعه ۵ درصدی منظر اقتصادی بسیار چشمگیر است. البته به‌دلیل اینکه قرقیزستان به‌طور‌کامل نتوانسته بود از رکود حاصل از دوره کرونا خارج شود، این توسعه ۵ درصدی اقتصادی، نقطه عطف بسیار مناسبی برای خروج از بحران کرونا برای این کشور محسوب می‌شود. بگذارید فاصله این کشور با میانگین جهانی در ابعاد مختلف را بررسی کنیم.

همان‌گونه که در نمودار بالا مشاهده می‌شود قرقیزستان در بیشتر مناظر هنوز پایین‌تر از میانگین جهانی قرار دارد، اما در شاخص ترکیبی توسعه توانسته است فاصله خود را تقریباً با میانگین جهانی به صفر برساند و بسیار نزدیک به میانگین جهانی شود. در بعد اقتصادی نیز فاصله با میانگین جهانی بسیار کمتر شده است. اما وضعیت بعد فردی کشور قرقیزستان در سال گذشته نسبتاً خوب و بالاتر از میانگین جهانی بوده است، اما با رشد مناسبی که در طول سال ۲۰۲۲ در این بخش ایجاد شده فاصله مثبت خود را با میانگین جهانی افزایش داده است. بهترین عملکرد اما در بخش زیست‌محیطی بوده که در سال گذشته این حوزه به‌شدت دستخوش تغییرات شده و پایداری توسعه قرقیزستان را به بالای میانگین جهانی افزایش داده است. البته همان‌طور که قبلاً هم اشاره شد در بخش سیاسی و اجتماعی در طول سال گذشته تنزل ایجاد‌شده موجب افزایش فاصله منفی با میانگین جهانی در بخش سیاسی شده و در بخش اجتماعی نیز از بالای میانگین جهانی به پایین آن تنزل یافته است. بگذارید کمی با جزئیات بیشتر زیرشاخص‌های هر‌یک را مرور کنیم.

در بخش اقتصادی که مهم‌ترین تحول سال گذشته کشور قرقیزستان بوده است، در حوزه عدالت و ثبات اقتصادی تغییری ایجاد نشده است اما این کشور به‌شدت بر زیرساخت‌های اقتصادی و همچنین رشد تولید تمرکز کرده و بهبود بسیار چشمگیری را ایجاد کرده است. بنابراین تقویت زیرساخت‌های اقتصادی با هدف رشد تولید، اصلی‌ترین سیاست کشور قرقیزستان در طول سال گذشته به‌حساب می‌آید. در حوزه فردی، دسترسی افراد به امکانات اولیه زندگی نزدیک به ۱۹ درصد افزایش یافته است که تغییر بسیار شگرفی به‌شمار می‌آید. اما در بخش سیاسی، مشارکت‌طلبی نظام سیاسی ۷ درصد کمتر شده و این به معنی کاهش دموکراسی و اقتدارگرایی نظام سیاسی این کشور است. اما در وضعیت زیست‌محیطی، کاهش ۲۰ درصدی آلودگی‌ها و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای نیز از جمله تغییرات بسیار مطلوب کشور قرقیزستان در سال ۲۰۲۲ بوده است.

شاید مناسب باشد این نکته را نیز توضیح دهیم که کشورهایی که مقیاس کوچک دارند می‌توانند تغییرات بسیار بزرگی را در کوتاه‌مدت ایجاد کنند. به‌عنوانِ‌مثال اگر یک کشور نمره خود را از عدد ۲۰ به ۲۴ ارتقا دهد، به این معنا‌ است که ۲۰ درصد رشد داشته است، اما اگر کشوری نمره خود را از ۸۰ به ۸۴ تغییر دهد یعنی تنها ۵ درصد تغییر کرده است. بنابراین درصد تغییرات در کشورهای بالایی کمتر محاسبه می‌شود.

با این توضیح باید گفت کشور قرقیزستان که جزء کشورهای کوچک به‌حساب می‌آید، از نقطه ضعف خود در حوزه اقتصادی شروع کرده و بر رشد و توسعه اقتصادی تمرکز کرده و بقیه سیاست‌های توسعه خود را متناسب با آن تنظیم نموده است. به‌نظر می‌رسد در تنظیم بقیه سیاست‌ها ناچار به بسته‌تر‌کردن فضای سیاسی و اجتماعی و کاهش مشارکت‌طلبی نظام سیاسی شده است تا بتواند سیاست‌های اقتصادی و فردی خود را اجرایی کند.