کتاب روایت محمد-سان از مسئلۀ توسعه در ایران منتشر شد
کتاب جدید پویش فکری توسعه
شماره چهارم کتاب‌های «گفت‌و‌گوهای توسعه»
روایت محمد–سان از مسئلۀ توسعه در ایران
نویسنده: دکتر حسین قربانی
زیر نظر: دکتر محسن رنانی
تهران: نشر شرق، ۱۴۰۳
آیا توسعه مسئلۀ ایران است یا بخشی از راه‌حل آن؟! آیا ایران می‌توانست چیزی غیر از آنچه هست باشد؟ گذرگاه عبور از تَحیّر امروز ایرانیان کجاست؟ چگونه می توان چرخه‌های ناکارآمدی را واسازی کرد؟ نقطۀ عزیمت ایران برای بهبودی زیست اجتماعی کجاست؟
روایت حاضر در تلاش است تا با تکیه بر آراء و اندیشه‌های محمدرضا سرکارآرانی؛ فرصتی برای اندیشه در این پرسش‌ها فراهم سازد. روایت بیشتر بر آشنایی‌زدایی از پیچیدگی‌های مسئلۀ توسعۀ ایران تأکید دارد و دعوتی است برای طرح پرسش‌های تازه!
روایت از سطوح خُرد و آموزش مدرسه‌ای شروع می‌شود و به سطوح کلان و سیاست‌گذاری‌های عمومی پیوند می‌خورد. برای نمونه، با پرسش “چگونه آموزشی می‌تواند توسعه بیافریند؟” شروع می‌کند، ولی با تأکید بر وامداری مردم‌سالاری به عقلانیت مدرن، از پرسش “چگونه آموزش مدرسه‌ای می‌تواند به مردم‌سالاری و دیرباروی و … منتهی شود؟” می‌رسد. در نتیجه، اگرچه پای روایت روی زمین مدرسه و کلاس درس است، اما گفت وگوها به صحنه‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان فرهنگی- اجتماعی نیز کشیده می‌شود. روش‌شناسی این چگونگی نیز قابل تأمل و بحث‌انگیز است. گزارش پشت جلد اثر، خود گویای این چالش است. با هم بخوانیم:
“این روایت دعوتی است به گفت وگو برای بازاندیشی در مسئلۀ «توسعه» از منظر «پداگوژی ایرانی». قَریه به قَریه می رود تا با واکاوی شواهد عینی آموزش مدرسه‌ای؛ پگاه توسعه ایران را بیابد. ایدۀ امکان تکرارپذیری تحول فکری-فرهنگی، نوزایی اندیشه و نوسازی اجتماعی-اقتصادی غرب برای دیگران را به چالش می کشد. در عین حال، فرار از زمان، نفرت از حاشیه نشینی فکری و تمدنی، نفی مدام معاصریت، و مادام العمر در رؤیای توسعه بودن را نیز سرنوشت محتوم ایرانیان نمی داند. بیش از «ساختن نظریه برای عمل»، بر چگونگی «ساختن نظریه در متن عمل» آموزش مدرسه‌ای متمرکز است. به جای درانداختن «نقشۀ» تحولی تازه، به ترسیم «کروکی» وضعیت اینجا و اکنون ایران می اندیشد. دعوتی است عام به بازاندیشی در رسم میترایی ایرانیان و بازبینی منظری که به آینده خیره شده اند: بازگشت، احیا، اصلاح، بازیگری یا…؟!
روایت براساس آثار مکتوب «محمدرضا سرکار آرانی»، به زبان فارسی تدوین شده است. وی استاد پداگوژی دانشگاه ناگویا در ژاپن است. در آثار او از قهرمانِ توسعۀ ملی، مُنجی رنج ها و اسطورۀ «سیمرغ» رهایی، خبری نیست. او از ضرورت واسازی قصه‌های مادران می‌گوید و از «برف شب» و «سیِ‌مرغ» های همراه که در شبی سرد و طولانی پایدارند، آرام‌آرام بر فضای سرد نفرت می بارند و در روزهای گرم تابستان به خیمۀ تشنگان آب می‌رسانند!”
روایت بر بازاندیشی در الگوهای فکری-فرهنگی برای دگردیسی اثربخش و بازاندیشی در آنها تأکید دارد. به نوسازی و واسازی قصه‌های مادران نیز پافشاری می‌کند. زیرا باور دارد در دل همین فرایندها است که آگاهی نسبت به “جایی که ایستاده‌ایم” ممکن می‌شود و خودبود‌‌گی فردی، اجتماعی و ملی محقق می‌گردد. اثر حاضر، پیش از نشر، فرصت سنجش‌گری برخی از همکاران فرهنگی را داشته است. زیرا مفهوم و معنای توسعه را مقوله‌ای تعریف می‌کند که تحقق آن بدون مشارکت و گفت‌وگوی چندلایۀ نهادی، فرهنگی-اجتماعی، بین‌بخشی و بین‌المللی دشوار است. برای نمونه می خوانیم:
تا اطلاع ثانوی، مدرسه در ایران، محور توسعه نیست (مهران صولتی). بدون انسان‌شناسی و کرامت ذاتی کودک، گفت وگو در بارۀ مسائل آموزش مدرسه‌ای و توسعه دشوار می‌نماید (اسدالله مرادی). اهداف، محتوا و برنامه‌های آموزشی از اینجا و آن‌جا وام‌گرفته شده است (مهین برخورداری). به نظرم تمایز روایت محمد-سان با دیگر نظریه‌‌پردازان در این است که متفکران دیگر تلسکوپ دست‌‌شان است و محمد-سان میکروسکوپ (محسن رنانی). روایت در نگاه انسان‌شناسی‌‌اش، اگر چه به زن اهمیت می‌دهد ولی بوی پدرسالاری از آن به مشام می‌رسد، زیرا دعوتی است روشن به واسازی قصه‌های مادران (زهرا نیکنام). روایت محمد–سان گونه‌ای نظر کردن به خود یا دیدن خویش در آینۀ مؤمنانۀ دیگری است و مقصدش شنیدن، دیدن، واکاوی و نقادی خویشتن است برای فهم نظریۀ توسعۀ امروز ایران (صادق کشاورزیان). در متن سعی می‌شود گفته شود که اگر شما با انسان، جامعۀ انسانی و مسائل انسانی سروکار دارید، از نگاه خطی، دکارتی، نیوتنی و پروژه‌ای پرهیز کنید، و به رویکردی کل‌نگر، سیستمی و کوانتومی تمسک بجویید (محمدمهدی خسروی).
به زودی برنامه ای برای رونمایی کتاب روایت محمد-سان برگزار خواهد شد که اطلاعیه آن در آینده منتشر می‌گردد. با ما همراه باشید…!
کتاب روایت محمد-سان را می توانید از اینجا تهیه کنید.
دیدگاهتان را بنویسید