شاخص جهانی تروریسم و رتبه ایران در گزارش ۲۰۲۰
یادداشت شماره سه از مجموعه یادداشت های شاخص ملی توسعه
نویسنده:
دکتر احمد صبوری نژاد
پژوهشگر افتخاری پویش فکری توسعه
شاخص جهانی تروریسم
شاخص جهانی تروریسم به بررسی و محاسبه چهار عامل: تعداد حوادث تروریستی، تعداد افراد کشته شده ضمن حوادث تروریستی، تعداد مصدومان ناشی از حوادث تروریستی و مجموع آسیب و خسارات وارد شده به اموال عمومی و دولتی ناشی از حوادث تروریستی در کشورهای مختلف جهان پرداخته و آنها را بر حسب شدت تاثیرپذیری از تروریسم رتبه‌بندی می‌کند. به عبارت دیگر این شاخص در تلاش است به طور روشمند جایگاه هر کشور را بر اساس فعالیت‌ها و حمله‌های تروریستی صورت گرفته در سال رتبه‌بندی کند. بر این اساس هر کشور بر اساس امتیازی که بین ۰ تا ۱۰ دریافت می‌کند، رتبه‌بندی می‌شود. ۱۰ بیشترین تاثیرپذیری و ۰ کمترین تاثیرپذیری از تروریسم را نشان می‌دهد. این یادداشت مروری بر آخرین نسخه این شاخص است که اواخر ماه نوامبر ۲۰۲۰ منتشر شده‌است.
این شاخص هر ساله توسط موسسه اقتصاد و صلح[۱] بر اساس داده‌های پایگاه داده تروریسم جهانی[۲] گزارش می‌شود. داده‌های پایگاه داده نیز توسط انجمن ملی برای مطالعه و پاسخ به تروریسم[۳] تحت نظارت دانشگاه مریلند ارائه می‌شود. این شاخص ۱۶۳ کشور و ۹۹.۷ درصد جامعه جهانی را پوشش می‌دهد. لازم به ذکر است که موسسه اقتصاد و صلح تعریف پایگاه داده تروریسم جهانی از تروریسم را برای مطالعات خود پذیرفته است؛ «تهدید یا استفاده از زور و خشونت غیرمشروع به وسیله بازیگر غیردولتی برای دستیابی به اهداف سیاسی، اقتصادی، مذهبی یا اجتماعی از طریق ترس و ارعاب و تهدید». بر اساس این تعریف، تروریسم علاوه بر بعد فیزیکی دارای بعد روانی است که برای سال‌ها بر جامعه تاثیر می‌گذارد. از این رو یک عمل در صورتی یک اقدام تروریستی تلقی می‌گردد که دارای سه ویژگی باشد؛
- عمل ارادی باشد؛ نتیجه محاسبه آگاهانه یک عامل
- عمل دارای سطحی از خشونت یا تهدید به خشونت باشد؛ شامل خسارت به اموال و همچنین خشونت علیه مردم
- عامل از بازیگران غیردولتی باشد؛ اقدام تروریستی شامل بازیگران دولتی نمی‌شود.
این موسسه با پذیرش این تعریف از تروریسم به طور عملی تمام گروه‌های مسلح غیردولتی با هر عنوان را در لیست گروه‌های تروریستی قرار داده است. به طور مثال گروه طالبان که مدعی حکومت بوده و در دوره‌ای قدرت مسلط در افغانستان بودند نیز در این لیست قرار می‌گیرد و یا به طور مثال گروه‌های فعال در سوریه که با حکومت مرکزی در مبارزه هستند. بنابراین چندان جای شگفتی نیست که کشورهای درگیر در جنگ داخلی همچون افغانستان، عراق و سوریه در صدر لیست شاخص تاثیرپذیری از تروریسم قرار گرفته‌اند.
بدترین‌ها و بهترین‌های جهانی در این شاخص
بدترین رتبه در بین ۱۶۳ کشور مورد بررسی در سال ۲۰۲۰ به ترتیب متعلق به افغانستان، عراق، نیجریه، سوریه، سومالی، یمن، پاکستان، هند، کنگو و فیلیپین است. همینطور در میان کشورهایی که کمترین تاثیر را از تروریسم پذیرفته اند کشورهایی چون امارات، سنگاپور، کره شمالی، پرتغال، موریس، ایسلند، کوبا، رومانی و بوتان به چشم می خورند.
با نگاهی به کشورهای با بدترین امتیاز در این شاخص، نکته قابل تامل این است که بیشترین کشمکش بین قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در آن مناطق و یا کشور مورد نظر وجود دارد. به طور مثال کشورهای افغانستان، عراق و سوریه درگیر جنگ داخلی هستند. این کشورها با بحران رقابت و درگیری قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در کشور خود روبه‌رو بوده و به طور عملی کشور صحنه جنگ و درگیری سایر قدرت‌ها است. در یک نگاه کلی کشورها و مناطقی که از آمار چندان مطلوبی در این شاخص برخوردار نیستند، به شکل قدرتمندی در یک مسئله با یکدیگر اشتراک دارند و آن اینکه کشور یا محل برخورد قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای و بین‌المللی است یا در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای وزنه‌ای تاثیرگذار بوده و در این رقابت حضور دارد. این عامل کشور مورد نظر را به هدفی جهت فعالیت‌های تروریستی تبدیل می‌نماید. به خصوص که در عصر جنگ‌های ترکیبی، یکی از تاکتیک‌ها، ضربه در منطقه خاکستری و عملیات‌های تروریستی برای تضعیف طرف مقابل است.
از طرفی با نگاهی به کشورهای با بهترین امتیاز متوجه می‌شویم که غالب این کشورها یا وزنه قابل‌توجه در عرصه رقابت منطقه‌ای و بین‌المللی نیستند و یا اینکه سیاست بی‌طرفی بین‌المللی را به عنوان اصل کلی سیاست خارجی خود پذیرفته‌اند. البته در این رابطه کره شمالی می‌تواند یک مورد استثناء باشد که حضور این کشور در این جمع یا ناشی از دروازه‌های بسته و جو به‌شدت امنیتی کشور و یا عدم خروج اطلاعات آماری در رابطه با فعالیت‌های تروریستی و یا هر دو باشد. در هر صورت مورد استثناء قاعده کلی را نقض نمی‌کند. هرچند در این رابطه وزنه به سمت سیاست بی‌طرفی و عدم مشارکت مؤثر در درگیری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای سنگین‌تر است. به این معنی که هر چه کشور موردنظر کمتر خود را درگیر بحران‌ها و درگیری‌های بین‌المللی کند به همان میزان کمتر هدف فعالیت‌های تروریستی می‌شود. از طرفی به نظر می‌رسد این شاخص یک رابطه مستقیم با نوع حکومت دارد. از این نظر حکومت‌های بازتر و دموکراتیک با توجه به امکان حضور گروه‌های مخالف در جریان قدرت، بسیار کمتر با پدیده تبدیل گروه‌های مخالف به گروه‌های زیرزمینی و درنهایت تروریستی روبه‌رو می‌شوند. این ویژگی را می‌توان در کشورهای غربی، استرالیا، نیوزلند و ژاپن به خوبی دید. از طرفی نبود این ویژگی در خاورمیانه و شمال آفریقا، آسیای مرکزی و جنوبی و آفریقای مرکزی به عنوان یک عامل تشدید بحران و منفی‌ساز در این شاخص عمل می‌کند.
رتبه ایران در شاخص تاثیرپذیری از تروریسم
ایران با امتیاز کلی ۴.۱۵۷ و ۷ پله بهبود نسبت به سال قبل در رتبه ۴۶ جهانی قرار گرفته است. بهبود رتبه ایران در حالی است که در کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا نظر به شکست داعش و بوکوحرام ما شاهد بهبود وضعیت آماری از نظر تلفات و مجروحین انسانی و خسارات مالی بوده و روند کاهشی را نسبت به چند سال گذشته داشته است. هرچند همچنان منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در کنار آسیای مرکزی و جنوبی و صحرای جنوبی جزء سه منطقه با بیشترین تاثیرپذیری از تروریسم است. با این وجود این منطقه در کنار اروپا برای سومین سال بیشترین کاهش در خصوص مرگ و میر ناشی از تروریسم را نسبت به قبل ثبت کردند.
از دیگر روندهای مورد بررسی این شاخص در خصوص ایران، آمار بالای حضور زنان در گروه‌های تروریستی است. هرچند منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بیشترین تعداد حضور زنان را دارد-نسبت زنان به مردان در میان اعضا در منطقه خاورمیانه ۱۱ درصد است- اما نکته حائز اهمیت نسبت بسیار بالای ۷۶ درصدی عضویت زنان در گروه‌های تروریستی در ایران است.
هر چند وضعیت ایران در جدول شاخص تاثرپذیری از تروریسم در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال قبل بهبود یافته است اما باید دید این بهبود تا چه اندازه پایدار است. همانطور که پیشتر نیز اشاره شد حضور فعال در رقابت ژئواستراتژیک منطقه‌ای و بین‌المللی و ساختار غیردموکراتیک از اصلی‌ترین دلایل تقویت و ظهور گروه‌های تروریستی حداقل در کشورهایی با دولت مرکزی قدرتمند است. بنابراین در صورت امکان می‌بایست در مرحله اول با باز کردن فضای سیاسی امکان حضور گروه‌های قدرت مخالف در ساختار قدرت داده شود. در این صورت از زیرزمینی شدن و در نهایت حرکت به سمت فعالیت‌های مسلحانه کاسته می‌شود. دوم اینکه از آنجایی که با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران امکان سیاست بی‌طرفی نیست، می‌بایست سیاست تنش‌زدایی را در اولویت سیاست خارجی خود قرار داده و به سمت سیاست امنیت جمعی در منطقه حرکت کند. با این سیاست اول اینکه از تقویت گروه‌های تروریستی توسط کشور رقیب جلوگیری بعمل آمده و در مرحله دوم همکاری مشترک در راستای مبارزه با پدیده تروریسم در سطح منطقه شکل خواهد گرفت.
[۱] (Institute for Economics and Peace (IEP
موسسه اقتصاد و صلح از سال ۲۰۰۰ گزارش‌های خود را به‌صورت سالانه با مطالعه فعالیت‌ها و روندهای تروریستی در سطح جهان ارائه می‌کند. مقر این موسسه در سیدنی استرالیا است و دفاتری در نیویورک، مکزیکوسیتی، لاهه، بروکسل و هراره دارد
[۲] (Global Terrorism Database (GTD
[۳] National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism
دیدگاهتان را بنویسید