آخرین مطالب

مرتضی درخشان؛ پژوهشگر پویش فکری توسعه 

بخش اول گزارش را اینجا بخوانید.

بخش دوم گزارش را اینجا بخوانید.

شاید برای شما جالب باشد که تنها ۴۱ درصد مردم بالای ۱۵ سال در ایران می‌خواهند، کار کنند! و ۵۹ درصد افراد بالای ۱۵ سال، اصلا در جستجوی کار نیستند! تازه همه این ۴۱ درصد هم نمی‌توانند کار پیدا کنند و بسته به گروه سنی خود از ۱ تا ۲۲ درصد از آنها بیکار هستند. از آنهایی هم که کار پیدا می‌کنند، بیش از ۸ درصد شغل تمام وقت ندارند و به اصطلاح اشتغال ناقص یا پاره وقت دارند. یعنی تقریبا ۲۳ میلیون در ایران کار و تولید می‌کنند و ۸۶ میلیون نفر آن را مصرف می‌کنند. باید قبول کنیم کار سختی خواهد بود! 

بله درست است که عده‌ای از جستجوی کار خسته و ناامید شده‌اند. در جریان هستم عده‌ای در حال تحصیل هستند. می‌دانم که نزدیک ۲۰ میلیون زیر ۱۵ سال هستند و می‌دانم فعالیت‌های خانه‌داری در این آمار محاسبه نمی‌شود. اما آنچه این آمار را مهم می‌کند این است که نرخ مشارکت ایران کمتر از اکثر کشورهای جهان است. یعنی در بین ۱۸۵ کشور ایران با ۴۱ درصد، رتبه ۱۷۳ را به خود اختصاص داده است و پایین‌تر از میانگین جهانی و میانگین کشورهای عربی قرار دارد. استان کهکیلویه و بویر احمد با نرخ مشارکت ۳۱ درصد پایین‌ترین و استان زنجان با ۵۱ درصد بالاترین نرخ مشارکت در ایران را ثبت کرده‌اند.  

البته بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران، در طول برنامه ششم، نرخ بیکاری کل کشور از ۱۲ درصد به ۹ درصد کاهش یافته است، که در برنامه ششم قرار بود ۴ درصد کاهش یابد، که سه چهارم هدف برنامه ششم را محقق کرده است. و پس از آن نیز مجددا کاهش و به ۷.۷ درصد رسیده است. با این حال داده‌هایی در همین رابطه جای تامل و دقت نظر دارد تا بتوان تحلیل دقیق‌تری بر این موضوع داشت. 

با اینکه جمعیت بالای ۱۵ سال ایران در طول دهه گذشته حدود ۷ میلیون اضافه شده است، اما جمعیت فعال و در جستجوی کار در ایران تغییری نداشته است و تقریبا همان ۲۶ میلیون نفر ثابت مانده است! بنابر این درصد جمعیت فعال در حال کاهش بوده است و درصد افرادی که کار می‌کنند، نسبت به کل جمعیت نیز کاهش یافته است. این شاخص‌ها نشان می‌دهد بازار کار و اشتغال ایران شرایط ویژه‌ای دارد. چرا که طبق آمار، نیروی کار جوان دیگر فعال یا در جستجوی کار نیست؟! 

برای فهم بهتر آمار فوق خوب است ایران با برخی دیگر کشورها مقایسه شود. میانگین جهانی نرخ مشارکت افراد بالای ۱۵ سال، ۶۰ درصد است. یعنی در دنیا به طور میانگین 60 درصد جمعیت بالای 15 سال در اقتصاد مشارکت می‌کنند! نرخ مشارکت افراد بالای ۱۵ سال در کشور ترکیه 53 درصد است و حتی نرخ مشارکت برای میانگین کشورهای عربی نیز 46 درصد است که باز هم از ایران بالاتر است. نرخ مشارکت در کشورهای اروپایی عموما بالای ۷۰ درصد است و همین امر شرایط کاملا متفاوتی را در بازار کار این کشورها ایجاد نموده است. رتبه ۱۷۳ در بین ۱۸۵ کشور جهان گویای وضعیت نرخ مشارکت در ایران است.  

نکته جالب اینکه ایران کشوری جوان‌تر از میانگین جهانی است و درصد افراد در سن کار در آن بالاتر از میانگین جهانی است! ۶۹ درصد جمعیت ایران بین 15 تا ۶۴ سال سن دارند و بقیه زیر 15 یا بالای ۶۵ سال هستند. اما ۶۴ درصد جمعیت جهان بین 15 تا ۶۴ سال سن دارند. بنابر این جمعیت درصد افراد در سن کار در ایران بیشتر از میانگین جهانی است. این آمار البته طبیعی هست، زیرا پنجره جمعیتی دهه شصت حدود ۴۰ سال سن دارند. بنابر این جمعیت جوان در ایران، باید باعث شود درصد مشارکت ایران از میانگین جهانی بالاتر هم باشد. اما مشاهده می‌شود که جزو پایین‌ترین درصدهای مشارکت در جهان است. واقعا سوالی که پیش روی ما قرار می‌گیرد این است که اولا چه شرایطی باعث شده بازار کار ایران این چنین با عرضه محدود مواجه باشد؟ و این عرضه محدود چه اثراتی بر سیاست‌گذاری‌های مربوطه خواهد داشت؟ و آیا این بستر در ایران قابل تغییر است و در چنین شرایطی چه ملاحظاتی را باید برای سیاست‌گذاری بازار کار در نظر گرفت؟ 

نرخ بیکاری در گروه‌های سنی مختلف متفاوت است. از یک سو ۲۲ درصد جمعیت جوانی که در اوج آمادگی، انگیزه و انرژی هستند (۲۰ تا ۲۴ سال)، و جویای کار نیز هستند (یعنی جزء ۴۲ درصد مربوطه می‌باشند)، بیکار هستند! در مقابل تنها و تنها یک درصد از افراد بالای ۶۵ سال بیکار می‌باشند! یعنی تقریبا تمامی افراد بالای ۶۵ سالی که جویای کار بودند، توانسته‌اند شغل مورد نظر خود را پیدا کنند، اما ۲۲ درصد جوانان بین ۲۰ تا ۲۴ سال و ۱۸ درصد جوانان بین ۲۵ تا ۲۹ سالی که جویای کار هستند، نمی‌توانند هیچ شغلی برای خود پیدا کنند.  

قاعدتا بخشی از جوانانی که در دو گروه سنی بالا هستند، بعد از چند سال جستجوی کار ناامید می‌شوند و از جمعیت فعال خارج می‌شوند. بر اساس آمار مرکز آمار ایران، دقیقا به همان میزانی که هر ساله به جمعیت فعال و جویای کار کشور اضافه می‌شوند، افرادی نیز از جمعیت فعال کشور خارج شده و دیگر در جستجوی کار نخواهند بود. 

در مجموع عملکرد برنامه ششم در کاهش نرخ بیکاری از ۱۲ درصد به ۹ درصد واقعی به نظر نمی‌رسد. زیرا آمار مربوط به افرادی که از جستجوی کار ناامید شده و از جمعیت فعال کناره گرفته‌اند، در آن محاسبه نشده است. 

• داده‌های این یادداشت از اطلاعات مرکز آمار ایران و از بانک جهانی برای سایر کشورها گرفته شده است.