آخرین مطالب

(گزارش جهانی شکاف جنسیتی) 

نویسنده: دکتر زهره رضاپور (پژوهشگر پویش فکری توسعه)

چند ماهی است که گزارش جهانی شکاف جنسیتی برای داده‌های سال ۲۰۲۳ توسط مجمع جهانی اقتصاد منتشر شده است و داده‌های مهم و تاثیر گذاری را منتشر نموده و البته تحلیل‌های روند جهانی، منطقه‌ای و کشوری آن بسیار راه‌گشاست.

شاخص جهانی شکاف جنسیتی سالانه وضعیت فعلی و روند برابری جنسیتی را در چهار بعد کلیدی (یعنی مشارکت و فرصت‌های اقتصادی، پیشرفت تحصیلی، سلامت و بقا و توانمندسازی سیاسی) بررسی می‌کند. این گزارش کاملترین شاخص در زمینه برابری جنسیتی را تولید کرده است که از زمان آغاز به کار آن در سال ۲۰۰۶ بسیاری از کشورها با توجه به داده‌های این شاخص برای کاهش شکاف بین جنسیتی تلاش کرده‌اند و نتایج فعالیت‌های خود را در رتبه و نمره این شاخص دنبال کردند.

هفدهمین دوره از شاخص جهانی شکاف جنسیتی، برابری جنسیتی را در ۱۴۶ کشور بررسی میکند. علاوه بر این ۱۰۲ کشور از این فهرست به طور ثابت از سال ۲۰۰۶ محاسبه شده‌اند یک یک مجموعه داده سری‌های زمانی بسیار خوبی را برای تحلیل‌های روندی در دنیا فراهم می‌کند. شاخص جهانی شکاف جنسیتی نمرات را بین ۰ تا ۱۰۰ اندازه گیری میکند و امتیازات به عنوان فاصله طی شده تا برابری کامل (یعنی درصدی از شکاف جنسیتی که پر شده است) تعریف میشود. مقایسه‌های بین کشوری هم باعث می‌شود مؤثرترین سیاست‌ها برای کاهش شکاف‌های جنسیتی شناسایی شوند. در ادامه یافته های کلیدی این گزارش ارائه میشود.

نتایج جهانی

امتیاز شکاف جنسیتی جهانی در سال ۲۰۲۳ (برای تمام ۱۴۶ کشوری که در این نسخه محاسبه شده است) نشان میدهد که ۶۸.۴ درصد شکاف جنسیتی در دنیا پر شده است. با در نظر گرفتن نمونه ثابت ۱۴۵ کشور تحت پوشش در هر دو نسخه ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳، امتیاز جهانی از ۶۸.۱ درصد به ۶۸.۴ درصد تغییر کرده که به معنی بهبود ۰.۳ درصدی برابری جنسیتی در دنیا در طول سال گذشته است.

اگر ۱۰۲ کشور که که از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۳ ثابت مانده‌اند را در نظر بگیریم، در طول این ۱۷ سال نابرابری جنسیتی ۴.۱ درصد کاهش یافته است و نشان می‌دهد روند کلی جهان حرکت به سمت برابری جنسیتی است. البته با نرخ فعلی پیشرفت، ۱۳۱ سال طول میکشد تا به برابری کامل برسیم و این دوره مدت زیادیست و به نظر میرسد نیاز است سرعت حرکت در این مسیر بیشتر شود.

بر اساس شاخص جهانی شکاف جنسیتی در سال ۲۰۲۳، هیچ کشوری هنوز به برابری جنسیتی کامل دست نیافته است، اگرچه ۹ کشور برتر (ایسلند، نروژ، فنلاند، نیوزیلند، سوئد، آلمان، نیکاراگوئه، نامیبیا و لیتوانی) حداقل ۸۰ درصد این شکاف را پر کرده اند. برای چهاردهمین سال متوالی، ایسلند (۹۱.۲ درصد) مقام اول را به خود اختصاص داده است. همچنین همچنان تنها کشوری است که بیش از ۹۰ درصد شکاف جنسیتی خود را کاهش داده است. معنای دیگر این عدد این است که تنها نزدیک به ۹ درصد مواردی که به لحاظ نظری به عنوان نابرابری جنسیتی شناخته می شود همچنان ایسلند تبعیض جنسیتی دارد و نتوانسته آنها را برطرف کند.

همانطور که اشاره شد پنج کشور برتر جهان ایسلند، نروژ، فنلاند، نیوزلند، و سوئد هستند. علاوه بر این، از اروپا، آلمان به رتبه ششم صعود کرده، و لیتوانی به ۱۰ کشور برتر بازگشته و رتبه نهم را به خود اختصاص داده و بلژیک هم برای اولین بار به ۱۰ کشور برتر پیوسته است. یک کشور از آمریکای لاتین یعنی نیکاراگوئه و یک کشور از کشورهای جنوب صحرای آفریقا یعنی کشور نامیبیا نیز به ترتیب در رده های هفتم و هشتم قرار گرفتند، که جذابیت این شاخص را بیشتر می‌کند و نشان می‌دهد هر کشوری فارغ از منطقه جغرافیایی میتواند در راستای برابری جنسیتی تلاش کند و رتبه خود را بهبود بدهد. دو کشوری که در سال ۲۰۲۳ از ۱۰ کشور برتر خارج شدند عبارتند از: ایرلند با رتبه یازدهم و رواندا با رتبه دوازدهم که در سال ۲۰۲۲ به ترتیب نهم و ششم بودند.

برای ۱۴۶ کشور تحت پوشش شاخص ۲۰۲۳، شکاف جنسیتی سلامت و بقا ۹۶ درصد، شکاف پیشرفت تحصیلی ۹۵.۲ درصد، شکاف مشارکت و فرصتهای اقتصادی ۶۰.۱ درصد و شکاف توانمندسازی سیاسی ۲۲.۱ درصد کاهش یافته است. با این حساب میتوان گفت اصلی‌ترین نابرابری‌های جنسیتی در حوزه توانمندسازی سیاسی است و بعد از آن در زمینه فرصت‌های اقتصادی نابرابری بیشتر از بقیه بخش‌ها می‌باشد. در قسمت توانمندسازی سیاسی که نزدیک به ۷۸ درصد از نابرابری‌ها همچنان در جهان وجود دارد.

با سرعت پیشرفت فعلی در طول ۱۷ سال گذشته، شکاف جنسیتی در زمینه توانمندسازی سیاسی، ۱۶۲ سال طول می‌کشد تا پر شود و برابری کامل حاصل شود. شکاف جنسیتی مشارکت و فرصتهای اقتصادی ۱۶۹ سال و اما شکاف جنسیتی پیشرفت تحصیلی ۱۶ سال طول میکشد تا کاملا برطرف شود.

نتایج منطقه ای

برابری جنسیتی در اروپا امسال از سطح برابری در آمریکای شمالی فراتر رفته و رتبه اول را در بین هشت منطقه جغرافیایی به خود اختصاص داده است. پس از اروپا و آمریکای شمالی، آمریکای لاتین و کارائیب با برابری قرار دارند. اوراسیا و آسیای مرکزی و همچنین شرق آسیا و اقیانوس آرام با بیش از ۵ درصد اختلاف، بعد از آمریکای لاتین و کارائیب قرار دارند و رتبه چهارم و پنجم مناطق جهان در برابری جنسیتی را دارند. کشورهای جنوب صحرای آفریقا در رتبه ششم قرار دارند که میانگین نمره آنها اندکی کمتر از میانگین وزنی جهانی است. در مقایسه با سایر مناطق، خاورمیانه و شمال آفریقا با امتیاز برابری ۶۲ بیشترین فاصله را از برابری جنسیتی دارند. نسبت به سال ۲۰۰۶، این منطقه یک کاهش ۰.۹ درصدی داشته است و تنها منطقه‌ای است که در طول مدت نمره کلی آن کاهش یافته است. کشورهای امارات متحده عربی، اسرائیل و بحرین بالاترین برابری جنسیتی را در این منطقه به دست آورده‌اند.

وضعیت ایران در شاخص شکاف جنسیتی

امتیاز شاخص برابری جنسیتی در ایران به طور کلی برابر است با ۵۷.۵ و در بین ۱۴۶ کشور جهان، رتبه ۱۴۳ را به خود اختصاص داده است. پس از ایران کشورهای الجزیره، چاد و افغانستان (با امتیازهای ۵۷.۳، ۵۷ و ۴۰) در انتهای جدول قرار میگیرند. ایران در برابری حقوق بین زن و مرد با امتیاز ۱۷.۱ درصد در آخر رتبه بندی قرارگرفته است. در بعد دستیابی به موقعیتها و مشارکت اقتصادی امتیاز ۳۴.۳ درصد (رتبه ۱۴۴)؛ توانمندی سیاسی ۳.۱ درصد (رتبه ۱۴۳)، پیشرفت تحصیلی ۹۶ درصد (رتبه ۱۱۲)؛ سلامت و بقا امتیاز ۹۶.۴ درصد (رتبه ۱۱۶) را کسب کرده است.

همان طور که مشاهده میکنید این اطلاعات حاکی از وضعیت بسیار نامناسب برابری جنسیتی در ایران به خصوص در دو بعد دستیابی به موقعیتها و مشارکت اقتصادی و توانمندی سیاسی هستیم. نکته بسیار مهم این است که در ایران برابری جنسیتی در بخش امکانات و فرصت‌های تحصیلی نسبتا بهتر است و میتوان گفت اکثر شکاف جنسیتی بر طرف شده است. اما زمانی که زنان با استفاده از این فرصت‌ها تحصیلات برتر خود را بدست آورده‌اند، به دلیل نابرابری در توانمندسازی سیاسی و همچنین نابرابری در موقعیت‌ها و مشارکت اقتصادی نمی‌توانند از این تلاش‌ها و زحمات خود بهره‌کافی را ببرند و نه در توسعه فردی و نه در توسعه کشور از ظرفیت آنها استفاده نمی‌شود.

افزایش مشارکت اقتصادی زنان و دستیابی به برابری جنسیتی در راهبری سیاسی و تجاری، دو اهرم کلیدی برای رسیدگی به شکاف‌های جنسیتی و بهبود آن در ایران است. کنش‌های جمعی و تصمیمات هماهنگ و جسورانه توسط رهبران بخش خصوصی و مسئولین دولتی می‌تواند نقطه آغازی برای تسریع روند حرکت به سوی برابری جنسیتی در ایران باشد. بخش بزرگی از نابرابری‌های ایجاد شده در ایران قانونی و رسمی است و برای حل و فصل آنها باید مراجع قانونی اقدامات لازم را به عمل بیاورند و هرچند فرایند زمانبری است، اما هرچقدر دیرتر این فرایند آغاز شود، بخش بزرگتری از زنان جامعه که تلاش‌های فراوانی برای استفاده از امکانات تحصیلی کرده‌اند، سرخرده و افسرده خواهند شد و یا مهاجرت خواهند کرد و کشور سرمایه‌های بیشتری را برای پیشروی در مسیر توسعه از دست خواهد داد.

در سال‌های اخیر نیز نابرابری‌های جنسیتی نهادینه شده در کشور و تعارض بین برابری در تحصیلات و نابرابری در سیاست و اقتصاد، نمود خود را در شکست‌های بزرگ در عرصه اجتماعی و سیاسی نشان داده است. امید است که این داده‌ها و تحلیل‌های ارائه‌شده در گزارش بتواند با اطلاع‌رسانی بهتر، اقدامات رهبران بخش دولتی و خصوصی را برای حرکت در جهت کاهش شکاف جنسیتی، سرعت بخشیده و فرایند برابری در ایران و البته در جهان تسریع شود. چرا که شنیده‌ایم «کسی که از تجربه دیگران درس نگیرد، فرایندهای طبیعت با سختی و تلخی درسش را به او را خواهد آموخت».