توسعه در وقت اضافه
میزبانی جام جهانی قطر و فراتر از فوتبال
دکتر الهه شعبانی (پژوهشگر پویش فکری توسعه)
قطر این کشور کوچک خاورمیانه با جمعیت حدود ۳ میلیون نفر در حال برگزاری پرهزینه‌ترین و لوکس‌ترین جام جهانی تاریخ فیفاست! اما این تشریفات نه برای صرف مهمان نوازی و فخرفروشی که بخشی از پروژه بزرگ‌تر توسعه قطر است: Qatar Development Vision 2030
سند توسعه ۲۰۳۰ که در سال ۲۰۰۸ تصویب و به اجرا در آمد در نظر دارد قطر را تا سال ۲۰۳۰ به یک جامعه پیشرفته تبدیل کند. از مهم‌ترین مضامین سند توسعه قطر، مدرن‌شدن همراه با حفظ هویت و فرهنگ قطری و ترویج ارزش‌های اسلامی، حفظ محیط زیست و توسعه برای نسل‌های آینده، ثبات، عدالت و برابری فرصت‌ها، آزادی فردی و عمومی، توانمندسازی همه افراد جامعه و مدیریت کمی و کیفی نیروی کار بومی و مهاجر است. برای برآورد اینکه قطر چقدر از این مسیر را طی کرده کافی است به ورزشگاه‌هایی که برای برگزاری مسابقات جام جهانی فوتبال ساخته یا بازسازی کرده است، نگاهی بیندازیم.
ورزشگاههای قطر که برخی از آنها در جهان بی‌نظیر هستند مینیاتوری از وضعیت توسعه قطر و عملیاتی‌شدن اهداف سند توسعه ۲۰۳۰ این کشور است. از هشت ورزشگاه برگزار‌کننده، هفت تای آنها برای جام جهانی ساخته شده و البته برخی پیش از آن افتتاح شده‌اند. در طراحی این ورزشگاه‌ها از فرهنگ قطری الهام گرفته شده است. «ورزشگاه البیت» با الهام از چادرهای قبیله‌ای اعراب، «ورزشگاه الثمامه» با الهام از طرح قحفیه (کلاه عربی مردان در خاورمیانه)، «ورزشگاه لوسیل» با الهام از طراحی ظروف سنتی قطر و «ورزشگاه الجنوب» با الهام از کشتی‌های قطری در آب‌های خلیج فارس طراحی شده‌اند. ساخت این ورزشگاه‌ها با رعایت اصول زیست‌محیطی انجام شده به‌طوری‌که همه آنها در رتبه‌بندی زیست‌محیطی GSAS رتبه ۴ یا ۵ گرفته‌اند. «ورزشگاه ۹۷۴» نیز با ۹۷۴ قطعه قابل بازیافتی کشتی‌های قطری ساخته شده که قرار است پس از پایان جام تخریب و قطعات آن به کشورهای در حال توسعه اهدا شود. شش ورزشگاه دیگر نیز قرار است پس از برگزاری جام به نصف ظرفیت تماشاچی تبدیل شده و صندلی‌های اضافه‌شان به کشورهای در حال توسعه اهدا شود. این ورزشگاه‌ها هر‌کدام تنها بخشی از پروژه‌های ساخت‌و‌ساز در منطقه خود هستند، به این معنی که دیگر پروژه‌های ورزشی، تفریحی، علمی، تجاری، و پزشکی در این مناطق اجرا شده یا اجرا خواهد شد. خب تا اینجای کار همه‌چیز خوب پیش رفته است. عمران و آبادانی، نوسازی، حفظ محیط زیست، احیای عناصر بومی فرهنگ قطری و سخاوتمندی و کارهای دیگردوستانه. اما واقعیت این است که نه‌تنها کارگرانی که در ساخت‌و‌ساز این ورزشگاه‌ها به‌کار گرفته شدند از استاندارد محیط کار و اسکان بهره‌مند نبوده‌اند؛ بلکه تماشاچی‌های پولداری هم که حالا از این ورزشگاههای لوکس و مدرن استفاده می‌کنند در انتخاب‌های شخصی خود برای خوراک و پوشاک محدودیت قانونی دارند! اگرچه امیر قطر برخی انتقادات وارد شده در حوزه حقوق بشر به این کشور را موجه و برخی دیگر را ناشی از بدخواهی دانسته‌است، اما رسانه‌هایی نظیر گاردین ورزشگاههای لوکس قطر را همچون اهرام مصری به تصویر کشیده‌اند که بر گورستان کارگرانی که آنها را ساخته‌اند بنا شده‌اند! قطر یکی از بدترین میزبان‌های جام جهانی از جهت وضعیت حقوق بشر است!
پس از آرژانتین تحت حاکمیت نظامی‌ها در سال ۱۹۷۸ و ایتالیای فاشیست در سال ۱۹۳۴ حالا قطر سومین کشوری است که در زمان میزبانی جام جهانی بدترین وضعیت حقوق بشر را در میان کشورهای میزبان جام جهانی دارد. رتبه چهارم هم تعلق می‌گیرد به روسیه که در دور قبل میزبان برگزاری این جام بوده است. بر اساس «شاخص حقوق بشر» منتشر شده توسط V-Dem Institute ، قطر در شاخص‌هایی نظیر آزادی‌های مدنی، آزادی‌های مدنی خصوصی (آزادی از کار اجباری، حقوق مالکیت، آزادی دین)، حقوق برابر گروه‌های اجتماعی و اقلیت‌ها، و آزادی بیان عملکرد ضعیفی دارد. این همان چیزی است که بسیاری از تیم‌های فوتبال دنیا، هنرمندان و رسانه‌ها را به انتقاد از عملکرد فیفا و قطر و حتی تحریم این جام وادار کرده است.
در رتبه‌بندی «شاخص ترکیبی توسعه پویش» که در سال گذشته منتشر شد، قطر با اقتصاد «وضعیت سبز» و سیاست «وضعیت نارنجی» در میان ۱۴۹ کشور، رتبه ۵۷ را کسب کرده و در زمره «کشورهای در آستانه توسعه» قرار گرفته است. نرخ بالای رشد اقتصادی، ثروت روزافزون، نرخ تورم پایین، کشور تقریباً بدون مالیات، رتبه ۴۵ در شاخص جهانی گذرنامه، رتبه ۴۵ در شاخص توسعه انسانی؛ در کنار غیبت نسبی آزادی‌های مدنیِ و عدمِ‌شفافیت در حکمرانی، برخی از مهم‌ترین دستاوردها و کمبودهای توسعه قطر هستند. حال باید منتظر ماند و دید وقتی سوت پایان مهلت اجرای سند ۲۰۳۰ به صدا در می‌آید قطر کجای نردبان توسعه در جهان ایستاده است. آیا در وقت اضافه دستانش را از گلوی «آزادی» برخواهد داشت؟
دیدگاهتان را بنویسید