آینده ناامن جهان؛ محیط زیست به حاشیه رفته
(هنوز هم پنجرهای برای شکل دادن آینده ای امن تر در جهان وجود دارد!)
دکتر زهره رضاپور، پژوهشگر پویش فکری توسعه
گزارش ریسکهای جهانی ۲۰۲۳ تلاش میکند ریسکهایی را که بیشترین تهدید را برای کشورها در دو سال و ده سال آینده ایجاد می‌کنند، شناسایی کند. این ریسکها توسط بیش از ۱۲۰۰۰ مدیر تجاری در ۱۲۱ کشور شناسایی شده است و از دیدگاه بیش از ۱۲۰۰ متخصص در دانشگاهها، کسب و کارها، دولت، جامعه بین الملل و جامعه مدنی در سراسر دنیا در مورد چشم انداز خطرات جهانی نظرخواهی شده است. در ادامه مهمترین نکات این گزارش که توسط مجمع جهانی اقتصادی تنظیم شده، بیان می‌گردد.
از نظر پاسخ دهندگان، در دو سال آینده، «بحران هزینه زندگی» ریسک اصلی جهان خواهد بود و پس از آن بزرگترین ریسکها عبارتند از: ۲- بلایای طبیعی و رویدادهای شدید آب و هوایی، ۳- تقابل ژئواکونومیک (جغرافیایی-اقتصادی)، ۴- شکست در کاهش تغییرات آب و هوایی، ۵- فرسایش انسجام اجتماعی و قطبی شدن اجتماعی، ۶- آسیب‌های زیست محیطی در مقیاس بزرگ، ۷- شکست در سازگاری با تغییرات اقلیمی، ۸- جرایم سایبری گسترده و ناامنی سایبری، ۹- بحران منابع طبیعی، ۱۰- مهاجرت غیر ارادی در مقیاس بزرگ.
اگر دقت کنید در دو سال آینده ۵ مورد از بزرگترین ریسکهای پیش‌بینی شده جهان مربوط به محیط زیست است و بقیه موارد اجتماعی یا سیاسی هستند. البته یک مورد ریسک فناوری وجود دارد که جرایم سایبری گسترده را پیش بینی میکند و ناامنی در فضای سایبری در دو سال آینده را به عنوان یک ریسک قابل توجه طرح میکند.
در دهه آینده اما «شکست اقدامات در جهت کاهش تغییرات آب و هوایی و تغییرات اقلیمی» مهمترین ریسک جهانی خواهد بود که دو ریسک اول فهرست نظر سنجی را تشکیل می دهد. بقیه ریسکها عبارتند از: ۳- بلایای طبیعی و رویدادهای شدید آب و هوایی، ۴- از دست دادن تنوع زیستی و فروپاشی اکوسیستم، ۵- مهاجرت غیر ارادی در مقیاس بزرگ، ۶-بحران منابع طبیعی، ۷- فرسایش انسجام اجتماعی و قطبی شدن اجتماعی، ۸- جرایم سایبری گسترده و ناامنی سایبری، ۹- تقابل ژئواکونومیک، ۱۰- حوادث آسیب زیست محیطی در مقیاس بزرگ.
این فهرست نشان می‌دهد در ده سال آینده پیش‌بینی میشود که ۵ ریسک بزرگ جهان، مربوط به محیط زیست باشند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد ریسک محیط زیستی در ۱۰ سال آینده بسیار شدید‌تر و قوی‌تر از این ریسک در ۲ سال آینده است. مثلا بحران منابع طبیعی که در دو سال آینده رتبه نهم را به خود اختصاص داده در ۱۰ سال آینده رتبه ششم را دارد و یا شکست در مقابله با تغییرات آب و هوایی که رتبه چهارم را داشته به رتبه اول برای ده سال آینده رسیده است.
اما نکته مهم اینکه با پایان یافتن سیکل اقتصادی قبلی، در دوره اقتصادی بعدی ریسک رکود، واگرایی و پریشانی بیشتر خواهد بود. با توجه به مسیر متغیرهای اقتصادی پیش بینی میشود که جهان پس از کرونا و جنک اکراین وارد یک دوره رکودی میشود و حتی اگر برخی از کشورها بتوانند این دوره را با سیاست‌های درست و به صورت نرم پشت سر بگذارند، اما پیامدهای سیاست‌های اقتصادی قطعا به افزایش فقط، گرسنگی و شاید اعتراض‌هایی نیز منجر شود. در حالت شدید آن در برخی کشورها در طول ده سال آینده احتمالا به فروپاشی دولت نیز منجر خواهد شد.
چندپارگی ژئوپلیتیکی باعث جنگ ژئواکونومیکی خواهد شد و خطر درگیری‌های چند حوزه‌ای بین کشورها را تشدید میکند. پیش‌بینی‌های این گزارش نشان می‌دهد در ده سال آینده نظم سیاسی و اقتصادی جهان کاهش می‌یابد و همکاری‌های اقتصادی، جای خود را بیشتر به جنگ اقتصادی بین قدرت‌های بزرگ جهان می‌دهد تا نظم جدیدی حاکم شود. اما ریسک این تقابل ژئواکونومیک برای کسب و کارهای فرا ملیتی و چند ملیتی در این دوره کمی بیشتر خواهد بود.
به نظر می‌رسد فناوری، در ده سال آینده نابرابریها را تشدید خواهد کرد و خطرات ناشی از امنیت سایبری نیز همچنان به عنوان یک نگرانی باقی خواهد ماند. تحقیق و توسعه در فناوری‌های نوظهور با سرعت در دهه آینده ادامه خواهد یافت و پیشرفت‌هایی در هوش مصنوعی، محاسبات کوانتومی و بیوتکنولوژی و سایر فناوری‌ها به همراه خواهد داشت. برخی از کشورها تولید کننده این فناوری هستند و مالک آن خواهند بود. برخی دیگر توانایی پرداخت آن را دارند و می‌توانند اقتصاد و محیط زیست خود را با آن همراه کنند. اما دیگر کشورها به سرعت مشمول نابرابری جدید جهان خواهند شد و برای دستیابی به این فناوری‌ها ناچار به فروش منابع خود هستند.
تلاش‌های مربوط به کاهش مشکلات تغییرات آبوهوایی، تقریبا به حاشیه رانده میشود. خطرات اقلیمی و زیست‌محیطی کانون اصلی ریسک جهانی در دهه آینده هستند و از جمله خطراتی هستند که کمترین آمادگی را برای مقابله با آن داریم. بحرانهای کنونی جهان باعث میشود توجه از محیط زیست دور شود. راهکارهای خروج از بحران‌ها و همینطور تشدید رقابت برای استفاده از نظم جهانی جدید که با جایگاه اقتصادی گره خواهد خورد، باعث میشود به اکوسیستم‌های طبیعی و سلامت کلی دنیا کمتر بها داده شود. این امر ریسک شکست در مواجهه با تغییرات آب و هوایی و اقلیمی را افزایش می‌دهد. حتی در کشور ایران بحرانهای متعدد باعث شده محیط زیست تقریبا به یک موضوع فرعی تبدیل شود که تنها برای خالی نبودن مباحث آکادمیک، به آن پرداخته میشود، ولی در عمل هیچ سیاست عملیاتی امکان اجرایی شدن ندارد.
پیش‌بینی میشود در ده سال آینده جهان، بحرانهای غذا، سوخت و هزینه زندگی، آسیب‌پذیری‌های اجتماعی را تشدید کنند، در حالی که کاهش سرمایه‌گذاری در توسعه انسانی، انعطاف‌پذیری آینده را از بین می‌برد. به همین خاطر بودجه‌های دولتی کاهش می‌یابد و امکان مقابله دولت‌ها با نوسانات اقتصادی بعدی کاهش می‌یابد. به همین دلیل ممکن است در آینده در حوزههای متعدد چالش‌هایی ایجاد شود که برخی دولت‌ها نتوانند آن را مدیریت کنند. بنابراین در آینده ریسک وقوع بحرانهای چندگانه وجود خواهد داشت.
در مجموع گزارش ریسک جهانی می‌گوید مسیر فعلی کشورهای جهان را به آیندهای امن منجر نمی‌شود و پیشنهاد میکند از همین سال جاری کشورهای جهان برای تغییر قواعد بازی باید با یکدیگر همکاری کنند و نوع بازی رقابتی ایجاد شده و یا جنگ اقتصادی را به قواعدی جدید تبدیل کنند. از نظر این گزارش هنوز هم پنجرهای برای شکل دادن آیندهای امنتر در جهان وجود دارد. اما نیازمند دستیابی به تفاهم عمومی بین کشورها خواهد بود.
شکل ۱. ریسکهای جهانی بر اساس شدت در کوتاه مدت و بلند مدت رتبه بندی شده اند
دیدگاهتان را بنویسید