عربستان سعودی یا صعودی؟!
عربستان و پایداری صعود در نردبان توسعه
مرتضی درخشان
پژوهشگر پویش فکری توسعه و نویسنده کتاب توسعه
سال گذشته و با استخراج شاخصهای توسعه سال ۲۰۲۲ توجه ویژه‌ای به عربستان داشتیم و یادداشتی را در مورد این کشور تنظیم کردیم. بیان شد که عربستان در سال ۲۰۲۱ از نظر شاخص ترکیبی توسعه در بین ۱۵۴ کشور در رتبه ۹۹ ایستاده بود و تنها ۶ رتبه از ایران (دارای رتبه ۱۰۵) بالاتر بود که بیشتر این تفاوت در منظر اقتصادی مشاهده می‌شد. اما در طول سال ۲۰۲۲ عربستان با تغییرات و سیاست‌هایی که اِعمال کرده بود به رتبه ۸۸ جهانی صعود کرده و فاصله‌ای ۲۹ رتبه‌ای با ایران ۲۰۲۲ ایجاد نمود. عربستان با همین تغییرات توانست خود را از دسته چهارم یعنی «کشورهایی با توسعه در وضعیت هشدار» به دسته سوم یعنی «کشورهای در آستانه توسعه» برساند.
در تحلیل برخی از کارشناسان دیدم که این تغییر رتبه عربستان را پایدار نمی‌دانند و مانند بسیاری از کشورها که رتبه آنها در توسعه نوسانی است، عربستان نیز یکسال این صعود را تجربه داشته است. مشابه تجربه کشور ازبکستان که سال ۲۰۲۱ نزدیک به ۲۱ رتبه در توسعه صعود کرد و سال بعد یعنی ۲۰۲۲ دوباره ۲۰ رتبه تنزل داشت و سال گذشته یعنی ۲۰۲۳ مجددا ۴ رتبه صعود را تجربه کرده است. حال سوال این بود که آیا صعود کشور عربستان در نردبان توسعه پایدار است و سال‌های آینده هم آن را مشاهده می‌کنیم؟ اگر چنین باشد، با سرعتی که در این صعود مشاهده می‌کنیم، کافیست ۳ سال دیگر ادامه یابد و عربستان را به کشورهای پیشرو در توسعه (دسته دوم) برساند.
کشور عربستان پس از صعود ۱۱ رتبه‌ای در سال ۲۰۲۲ مجددا همین تجربه را با دقیقا ۱۱ رتبه صعود در سال ۲۰۲۳ تکرار کرد، که امیدها برای پایدار بودن توسعه عربستان را زنده کرده است.
جدا از تحلیلی که در رابطه با تغییرات شاخصهای توسعه عربستان انجام گرفت، اما توجه به یک نکته بسیار حائز اهمیت است. توسعه کشور عربستان نامتوازن است و طبق تئوری «پلکان مارپیچ توسعه» که در کتاب توسعه ۱۴۰۰ طرح شد، به نظر می‌رسد حتی اگر کشور عربستان در کوتاه مدت بتواند توسعه‌ای را به شکل نامتوازن تجربه کند، باید طی چند سال آینده نسبت به ابعادی از توسعه که وضعیت مناسبی ندارند، فکری بکند تا روند پایدار صعود از نردبان ادامه یابد.
فاصله شاخصهای سیاسی توسعه عربستان با میانگین جهانی منفی و بسیار زیاد است (منفی ۲۱). هرچند در توسعه اقتصادی (مثبت ۹) و توسعه فردی (مثبت ۶) و البته توسعه اجتماعی (مثبت ۱)، بالاتر از میانگین جهانی قرار دارند، اما از لحاظ زیست محیطی (منفی ۵) کمی پایین‌تر از میانگین جهانی است و این ناپایداری زیست محیطی را در روند توسعه عربستان نشان می‌دهد و اما مهمتر از همه، وضعیت شاخصهای سیاسی عربستان است که اصلا وضعیت خوبی ندارند. اگر توسعه اجتماعی و فردی عربستان تداوم یابد، به طور طبیعی مطالبات سیاسی مردم نیز کم کم آغاز می‌شود و مسیر توسعه نیازمند مشارکت طلبی نظام سیاسی عربستان خواهد بود.
بنابر این نکته کلیدی برای عربستان این است که با اینکه این کشور توانسته دوسال پیاپی در نردبان توسعه به میزان قابل توجهی صعود کند، اما باید آرام آرام به فکر توسعه سیاسی هم باشد تا این بخش به گلوگاه مسیر توسعه‌اش تبدیل نشود. آیا حکمرانی عربستان آمادگی لازم برای توسعه سیاسی را دارد؟ پاسخ را میتوانید در کتابهای توسعه و شاخص سال‌های آینده ببینیم.
به زودی کتاب توسعه دوم (۱۴۰۲) منتشر خواهد شد که انتشار و رونمایی آن به اطلاع شما عزیزان خواهد رسید.
کتابهای توسعه ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ را می‌توانیداز فروشگاه کتاب پویش فکری توسعه تهیه کنید.
دیدگاهتان را بنویسید