شاخص بهره‌وری انرژی
معرفی شاخص بهره‌وری انرژی:
شاخص بهره‌وری انرژی (Energy Efficiency) با محاسبه شدت انرژی اولیه، میزان انرژی مصرف‌شده در جهان را اندازه‌گیری می‌کند و به دولت‌ها جهت سیاست‌گذاری هدفمند در راستای مدیریت مصرف انرژی کمک می‌کند. سیاست‌گذاری در راستای افزایش بهره‌وری انرژی از این جهت حائز اهمیت است که امکان کسب مزایای چندگانه بهره‌وری انرژی را تسهیل می‌کند. مزایایی مانند کاهش هزینه انرژی، کاهش تغییرات آب‌و‌هوا و آلودگی هوا، بهبود تأمین انرژی، و افزایش دسترسی به انرژی.
سازمان محاسبه‌کننده شاخص بهره‌وری انرژی:
آژانس بین‌المللی انرژی [۱] که در سال ۱۹۷۴ با هدف تضمین عرضه نفت تأسیس شد، تولید‌کننده داده‌های شدت انرژی است. در‌حالی‌که تأمین انرژی همچنان مأموریت اصلی این آژانس است؛ این آژانس به مرکز داده و تحلیل در موضوعات مربوط به انرژی جهانی تبدیل شده و به گستره وسیعی از مسائل مانند تأمین برق، تغییرات آب‌و‌هوا و آلودگی هوا، دسترسی به انرژی و بهره‌وری ورود پیدا کرده‌است.
بهترین و بدترین کشورها در شاخص بهره‌وری انرژی:
می‌توان بهترین و بدترین کشورها را از نظر شاخص شدت انرژی و از جنبه دیگر شاخص‌های بهره‌وری انرژی مرتب و مقایسه کرد. بانک جهانی داده‌های انرژی خود را از آژانس بین‌المللی انرژی دریافت می‌کند و داده‌های شدت انرژی آن، تا سال ۲۰۱۵ در دسترس است. بر اساس داده‌های بانک جهانی در سال ۲۰۱۵، پورتوریکو بهترین کشور جهان از نظر شاخص شدت انرژی بوده است، یعنی بالاترین میزان بهره‌وری انرژی را داشته است.
بدترین کشورها در شاخص شدت انرژی، به شرح جدول زیر فهرست شده‌اند:
توصیف وضعیت و روند ایران در شاخص بهره‌وری انرژی:
در این بخش، وضعیت ایران در شاخص بهره‌وری انرژی شرح داده می‌شود. بر اساس گزارش سال ۲۰۱۹ سالنامه شدت انرژی، ایران در میان ۵۸ کشور جهان، رتبه ۵۲ در بهره‌وری انرژی را دارد. همچنین بر مبنای داده‌های شاخص شدت انرژی بانک جهانی در سال ۲۰۱۵ ایران در بین ۱۹۰ کشور مورد مطالعه در جایگاه ۱۶۰ قرار گرفته است. در نمودار زیر، شدت انرژی ایران (بر مبنای داده‌های سالنامه شدت انرژی) در دوره ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۹ با میانگین جهانی مقایسه شده است.
طبق نمودار بالا، شدت انرژی ایران تا سال ۲۰۰۵، کمتر از میانگین جهانی است اما بعد از آن با روندی نوسانی، از میانگین جهانی، به‌طور فزاینده‌ای، فاصله می‌گیرد. افزون بر این، میانگین جهانی شدت انرژی با نرخ به‌نسبت یکنواختی رو به کاهش است اما شدت انرژی ایران رو به افزایش است که عدم بهره‌وری انرژی در ایران را نشان می‌دهد.
شاخص بهره‌وری انرژی درباره ایران چه می‌گوید؟
- ایران جزو محدود کشورهایی است که روند مصرف انرژی آن به‌ازای هر واحد تولید صعودی است و شدت انرژی ایران از همه کشورهای نفتی هم بالاتر است.
- روند تولید به‌ازای هر واحد انرژی ایران نیز کاهشی بوده و پایین‌تر از میانگین جهانی است و فاصله قابل توجهی نیز با آن دارد.
- چند نمونه ساده از علل تغییر در روند شدت انرژی عبارتند از: ۱- مشکلات و بی‌ثباتی‌های سیاسی باعث ناقص‌ماندن برنامه‌های توسعه و اتلاف انرژی می‌شود. ۲- روابط خارجی نادرست و عدم وجود یک راهبرد و دیپلماسی بلند‌مدت موجب تنش با خارج و بسته‌شدن اقتصاد و عدم رقابت صنایع و افزایش مصرف انرژی می‌شود. ۳- بی‌ثباتی‌های اقتصادی و فضای نامناسب کسب‌و‌کار و ریسک بالای سیاسی موجب عدم ورود سرمایه‌‌ها به تولید و عدم ارتقای فناوری شده و باعث افزایش مصرف انرژی می‌شود. ۴- ضعف ایران در مسائل مربوط به شاخص صلح، حکمرانی مناسب و حاکمیت قانون، فساد، حقوق مالکیت و… همه باعث افزایش مصرف انرژی می‌شود.
بیشتر بخوانید:
پاورقی:
[۱]. international energy agency